Trong thực tế, hai từ “hối lộ”, hiện được cộng đồng DN gọi chệch đi là chi phí “không chính thức”. Trong một báo cáo của Hiệp hội Kinh tế tư nhân Việt Nam (VPSF) cho biết, loại chi phí này theo PCI 2016 (do VCCI công bố) lên tới trên 10% doanh thu của DN. VPSF nhận định: “Sự bất định và thay đổi đột ngột trong chính sách, cũng như sự kém minh bạch liên quan, làm ảnh hưởng lớn đến các quyết định đầu tư, kinh doanh... khiến DN phát sinh nhiều chi phí không chính thức. Điều này là cơ sở tạo ra cơ chế xin - cho, tham nhũng và hệ quả là DN không thể phát triển”.
Các chi phí “không chính thức” đó thường ẩn chứa trong những rào cản bao gồm: Điều kiện kinh doanh và giấy phép con; sự phiền hà trong thực hiện thủ tục hành chính (TTHC)… Theo VPSF, ví dụ yêu cầu kiểm tra chuyên ngành (KTCN) với hàng hóa xuất nhập khẩu. Hiện tỉ lệ hàng hóa phải KTCN vẫn lên tới 35% trong khi tỉ lệ phát hiện vi phạm lại rất thấp (VD: Cục Hải quan TPHCM chỉ phát hiện 0,04% lô hàng vi phạm an toàn thực phẩm); nhiều loại hàng hóa yêu cầu KTCN nhưng không có tiêu chí, tiêu chuẩn cụ thể, gây tùy nghi khi áp dụng và khó khăn, mất nhiều chi phí cho DN; hoặc KTCN chồng chéo giữa các bộ, thậm chí cùng một bộ và rất ít thực hiện các cam kết về công nhận lẫn nhau, kiểm soát rủi ro... Cuối cùng là các quy định tăng phí đột ngột, không minh bạch về căn cứ thu cũng làm ảnh hưởng nặng nề về niềm tin và hoạt động đầu tư, kinh doanh của DN. Chẳng hạn quyết định thu phí sử dụng hạ tầng cửa khẩu cảng biển Hải Phòng là một ví dụ, gây phản ứng mạnh mẽ trong cộng đồng DN XNK suốt thời gian từ tháng 1.2017 đến nay.
Theo kết quả khảo sát VPSF, Chỉ số Niềm tin doanh nhân 2017 cho biết, có tới 44% tỉ lệ DN bị bỏ lỡ các cơ hội kinh doanh do nhóm rào cản trên... Trong một hội nghị, đại diện Hiệp hội Hàng VN Chất lượng cao lo lắng: “Nhiều DN sản xuất phía Nam đã bày tỏ lý do đóng cửa nhà máy là do chi phí ban ngành nhiều, trong lúc sản xuất khó khăn. Vì thế, DN bán các nhà máy, di cư sang các quốc gia khác…”.
