U Minh Hạ: Mảnh đất nhiều huyền thoại, lắm đau thương và khắc khoải

Tôi trở lại U Minh ngập tràn huyền thoại và chợt nao lòng nhận ra, dù được công nhận là khu dự trữ sinh quyển thế giới, nhưng vùng đất này còn đầy rẫy khó khăn.

Huyền thoại “rắn thần”

Năm nay mưa muộn. Gần hết tháng 5 mà những hạt mưa yếu ớt mới lướt trên ngọn tràm xào xạc. Những hạt mưa như sương, như khói rải đều trên cây lá U Minh Hạ. Huyền thoại cũng nương theo gió bay về...

Cách đây lâu lắm, nơi đây là chốn rừng thiêng nước độc, cây cối um tùm, đầy thú dữ. Những người lớn tuổi kể rằng, rừng U Minh rắn nhiều vô kể. Có con đến cả trăm ký. Những bận cháy rừng, rắn, rùa cùng với muôn thú chạy ra bìa rừng tìm nơi ẩn náu. Người dân chẳng dám đi bắt vì sợ chúng làm càn. Trong làn sương mỏng manh ấy, anh thợ săn đã giải nghệ Võ Văn Vinh, 57 tuổi, nay là cán bộ Vườn quốc gia Vồ Dơi mắt dõi theo cánh rừng, nhớ lại: “Tôi vào rừng từ năm 12 tuổi. Đây là nghề cha truyền con nối. Tôi không nhớ mình đã hạ bao nhiêu con heo rừng, nai, rắn, rùa, trăn... Ngày trước, heo rừng nơi đây nhiều lắm, đi sâu vào rừng tràm là gặp ngay. Có ngày, tôi hạ đến 2 con”.

Vinh nổi tiếng “liều mạng” ở cánh rừng này. Thường, đi săn thú phải có bạn, còn Vinh thì không. Một mình anh cùng với cây mác và chiếc balô xuyên dưới tán rừng tràm đầy dây leo và bất trắc. Trong những chuyến đi rừng, anh từng gặp rắn hổ mây dài đến 50m, bò qua con mương, đầu bên kia đuôi còn tận bên này. Kinh nghiệm đi rừng cho anh biết chẳng dại gì đụng chạm đến “thần rắn” U Minh. Hễ nghe phảng phất mùi tanh thì băng qua hướng khác mà đi. Anh bảo: “Mình đừng đụng chạm đến miếng ăn của “thần” thì “thần” cũng chẳng động chạm đến mình”.

Đó là những lần anh em kiểm lâm làm việc tại Vườn quốc gia Vồ Dơi đóng chốt sâu trong rừng vào những ngày nắng hạn, nước trên các kênh rạch khô. Chập choạng tối, muỗi kêu rào rào như mưa, anh em phải vội vào mùng. Cũng lạ, muỗi chỉ dậy lên vào chập tối rồi thôi. Anh Nguyễn Chí Linh còn nhớ như in, vào năm 1992, anh em đi tuần như mọi khi phải hoảng hồn tháo chạy vì gặp con rắn hổ mây bò chắn ngang lối đi. Lúc đầu tưởng cây đổ, nhưng khi nhìn kỹ lại thì thấy nó nhúc nhích, anh em hô to “rắn, rắn” rồi cắm đầu bỏ chạy về chòi canh.

Chưa có ai đo được rắn hổ mây dài bao nhiêu, cũng chẳng ai dám bắt nó để cân bao nhiêu ký, nhưng theo tính toán của những người từng gặp, nó phải hơn cả trăm ký. Gần đây thôi, vào đầu năm 2010, những cán bộ của Vườn quốc gia U Minh Hạ phát hiện một con rắn lớn di chuyển từ cánh rừng phía tây sang cánh rừng phía đông, băng ngang con lộ nhựa từ trụ sở vườn quốc gia về đài quan sát. Anh Nguyễn Văn Hoà kể: “Tôi chạy xe máy gần đến đài quan sát thì phát hiện phía trước có một khối to, đen chắn ngang, di chuyển từ từ. Tôi tá hỏa tam tinh, đứng chết trân vài phút mới định thần lại quan sát. Khoảng 15 phút, con rắn mới bò qua hết”. Anh nhận định: “Chắc nó chuẩn bị lột da nên di chuyển rất chậm. Tiếc là không đem máy ảnh theo nên không ghi hình lại được”.

Anh Nguyễn Tấn Truyền - cán bộ Phòng Kỹ thuật của Vườn quốc gia U Minh Hạ, thuộc làu từng nhóm nhỏ động, thực vật - kể: “Tôi đã từng gặp những căn nhà nai khá lớn, bắt gặp những cây tràm cổ thụ dang tay ôm không hết. Tuy nhiên, điều khá lý thú là chúng tôi gặp cả những cơ sở hoạt động cách mạng trước đây trong cánh rừng nguyên sinh này. Anh em đào lên còn thấy băng gạc nguyên vẹn, chứng tỏ đây là nơi làm quân y. Còn “thần rắn” thì chưa gặp bao giờ, nhưng tôi đoan chắc với anh là có. Bởi những lần đi sâu vào cánh rừng nguyên sinh, tôi đã gặp những đường mòn rất rộng, nhẵn, chứng tỏ “thần rắn” đã nhiều lần đi qua đường này”.

Đứng trên đài quan sát, anh chỉ tay ra phía rừng già giải thích, nơi nào có nhiều nai, nhiều tràm cổ thụ, nơi nào rắn nhiều, heo rừng trú ẩn, khỉ khọt nhiều. Anh say sưa kể về những chuyến đi rừng cùng với các anh em đóng chốt phòng cháy. Những chuyến đi lấy mật ong rừng tràm. Những lần giáp mặt với cả đàn heo rừng có con vài trăm kí lô, đàn nai hàng trăm con, đàn khỉ đầy cả nhánh tràm già…

Dù nài nỉ cỡ nào, Truyền cũng không cho tôi vào rừng “mục sở thị” dấu vết của “thần rắn” và những đàn heo rừng. Anh lý giải: “Tôi biết anh không sợ, nhưng đi sâu vào rừng U Minh Hạ này hạn chế nhiều người. Thông thường chỉ hai người để có bề gì còn xoay sở được”.

Cuối cùng, tôi nhận được lời hứa, chừng nào có hình ảnh về nai, heo rừng và đặc biệt “thần rắn”, anh sẽ ưu tiên cung cấp cho tôi.

Trăm năm còn lại chút này

Trong hai cuộc kháng chiến thần kỳ của dân tộc, rừng U Minh chở che cho cán bộ, chiến sĩ hoạt động cách mạng. Những cơ sở sản xuất vũ khí, những lán trại quân y vẫn còn nằm rải rác dưới tán rừng hùng vĩ này. Giặc Mỹ đã nhiều phen “nhổ cỏ” rừng U Minh, nhưng chính những thảm động thực vật nơi đây đã dang bàn tay huyền thoại chở che bom đạn. Và vì vậy, sau cuộc chiến, U Minh cũng thương tích đầy mình, dẫu chẳng được ai phong... thương binh.

Sau chiến tranh, rừng lại hồi sinh, xanh tươi trở lại, nhưng mảnh đất rừng thiêng nước độc này dường như chưa hết những nỗi đau. Đó là những lần U Minh Thượng, rồi U Minh Hạ lần lượt bị ngọn lửa hung tàn cướp đi hàng trăm hécta rừng nguyên sinh. Muông thú trong rừng tan tác theo từng làn khói trắng mịt mùng. Theo thống kê của 2 tỉnh Cà Mau, Kiên Giang, những đợt cháy đã cướp đi trên 50.000ha rừng tràm. Tuy nhiên, sau những lần “bà hỏa” lấy đi đáng kể những cây tràm, nhiều vùng đất đã kịp hồi sinh trở lại. Dù vậy, những cánh rừng nguyên sinh còn lại không nhiều. Hiện tại, cả cánh rừng tràm (U Minh Hạ và U Minh Thượng) còn lại đúng 2.593ha rừng nguyên sinh trên đất than bùn.

Theo Giám đốc Vườn quốc gia U Minh Hạ, toàn vườn quốc gia có đến 25.000ha vùng đệm, 8.257ha là diện tích của vườn nằm trên địa bàn các xã Khánh Lâm, Khánh An thuộc huyện U Minh và các xã Khánh Bình Tây Bắc, Trần Hợi thuộc huyện Trần Văn Thời. Hệ sinh thái rừng tràm cả nước duy nhất chỉ còn lại tại Cà Mau với khoảng 3.000ha là chưa bị tác động. Nơi đây có nhiều hệ thực vật, động vật với nhiều cá thể quý hiếm có tên trong sách đỏ.