1. Vài năm về trước, tôi có khoảng thời gian làm việc chừng 1 năm tại PetroVietnam, nhưng tự hỏi rằng mình có hiểu tường tận ngành dầu khí hay không thì thú thực là không dám. Số lượng bài viết của tôi về dầu khí không nhiều, khi in cuốn “Tìm lại con đường tơ lụa trên Biển Đông”, đắn đo mãi mới chọn được một vài bài ưng ý. Vậy mà khi gửi TS Mai Liêm Trực viết lời giới thiệu, tôi nhận được một nét đánh dấu sổ dọc bên lề tập bản thảo, nhắc xem xét thêm vì chưa thuyết phục được độc giả khó tính, đoạn ấy lại có liên quan tới dầu khí.
Thời gian trôi qua, một ngành lớn như thế hẳn là cũng có thêm rất nhiều thay đổi. Cách đây vài tuần, TBT tờ Năng lượng Mới / PetroTimes Nguyễn Như Phong gửi tặng tôi cuốn sách mới nhất của anh có tiêu đề: “Đoạn trường tìm dầu”, thành quả của 5 năm trời lăn lộn trong ngành dầu khí. Cái chữ “Đoạn trường” (đứt ruột) này tôi đoán là anh Như Phong lấy ra từ trong câu ca xưa: “Thương nhau trường đoạn, đoạn trường / Lụy lưu, lưu lụy dạ dường kim châm”.
Lần này có dịp đi cùng nhau, có lúc anh ấy nói riêng với tôi: “Tìm được dầu khó lắm. Cuối những năm 1980, lúc cả nước đói nghèo thê thảm, ngân khố gần như cạn kiệt, cái tin “tìm thấy dầu rồi” đã khiến một vị lãnh đạo thuộc hàng “tứ trụ” rơi nước mắt vì vui sướng”.
 |
| “Khủng long biển” Tam Đảo 05 đang hối hả được thi công. |
TGĐ PetroVietnam - Nguyễn Quốc Khánh - chia sẻ rằng, hiện đang là năm khốc liệt với nhiều ngành, dầu khí cũng không phải là ngoại lệ và mọi thành viên vẫn đang phải cùng nhau chèo lái vượt qua cơn sóng gió này. Giá dầu giờ chỉ khoảng 50USD/thùng, giảm một nửa, cơn bão giá này có lẽ phải kéo dài tới hết năm 2016. Nhưng mọi chỉ tiêu đã định ra sẽ phải vượt qua.
Ông kể rằng mình đã đi công cán tới nhiều vùng sa mạc, nhưng lần đến thăm mỏ dầu người Việt đang khai thác tại Sahara mới thấy thực sự khốc liệt, mầu trắng toát chết chóc kéo dài tới tận chân trời. Các công nhân, kỹ sư bám trụ ở đây kể rằng, một người bản xứ trên đường chở hàng đến giếng khoan thì hỏng xe, sóng di động lại không có để mà cầu cứu, nên khi được tìm thấy thì người xấu số ấy đã chết khô trong xe dưới cái nóng như thiêu.
Ngẫm ra, người dầu khí toàn làm việc ở những nơi đầu sóng ngọn gió, trên sa mạc, trong rừng thẳm, giữa biển khơi hoặc ở những miền băng giá vĩnh cửu. Nghe nói, giữa rừng già Amazon, người làm dầu khí Việt Nam chỉ sống quanh quẩn bên giếng khoan, không dám đi đâu xa vì sợ thổ dân “bắt cóc và làm thịt”.
 |
| Các kỹ sư, công nhân đang vận hành nhà máy Điện lực Dầu khí Cà Mau. |
TS Viện trưởng Nguyễn Anh Đức tiếp chúng tôi tại Viện Dầu khí Việt Nam. Anh nói, nhiều người dân bây giờ vẫn nghĩ rằng, khai thác dầu khí dễ như lấy nước ở trong hồ, chỉ cần chọc mũi khoan xuống hút lên. Thực ra, dầu khí tại vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam chứa nhiều nhất trong tầng đá móng granitoid, trong các lớp đá trầm tích… dưới độ sâu hàng ngàn mét và hoạt động tìm kiếm thăm dò rất rủi ro, chỉ đạt khoảng 10%, tức là cứ 10 mũi khoan mới trúng 1 mũi.
Một cán bộ nghiên cứu của viện giải thích thêm rằng, mỗi giếng khoan có giá thành từ 30 - 100 triệu USD, bởi vậy nếu một giếng khoan không tìm thấy gì thì đồng nghĩa với việc chúng ta mất toi một khu đô thị cỡ như Ciputra - Hà Nội. Giữa biển khơi mà quyết định chọc một mũi khoan chỉ to tương đương bắp vế xuống để tìm dầu thì giai đoạn nghiên cứu, minh giải tài liệu địa chất trước đó phải công phu, chi tiết lắm.
Có người so sánh người đi tìm dầu ngày nay còn giỏi hơn nhiều thầy địa lý ngày xưa đi tìm mạch đế vương, lại có người so sánh khoa học vũ trụ là hái sao trên trời còn khoa học dầu khí là mò kim đáy bể. Mười mũi khoan mà không tìm thấy dầu thì tốn kém vô kể, nhưng chỉ cần 1 mũi khoan có dầu là lãi lớn, nên mới có chuyện trước đây khi đón dòng vàng đen đầu tiên phun trào, có người đã sung sướng đến nỗi đem xoa dầu lên mặt làm hỏng hết cả da.
TS Ngô Hữu Hải - Phó TGĐ TCty Thăm dò Khai thác Dầu khí (PVEP), có cặp lông mày trường mi quá mục hiếm có chạy sâu vào tận hai bên chân tóc, nói rằng dầu khí là một ngành điển hình về khó khăn và kịch tính. Chẳng hạn ở Algeria, ta thăm dò từ đầu những năm 2000 mà đến năm nay mới thu nhận được dòng dầu đầu tiên. Nhiệt độ có ngày lên tới 50 - 60oC, ra khỏi cửa như bị hắt lửa vào mặt; ngủ dậy thấy cát sa mạc phủ lên người mình như một tấm chăn mỏng, nhưng chẳng ai có thời gian mà nghĩ đến những việc đó.
Công nhân muốn đi ra ngoài phải báo với chính quyền nước chủ nhà trước 72 giờ, phương án bảo vệ bao giờ cũng có 8 tay súng bảo vệ trước - sau đoàn xe di chuyển. Có khi vị trí xảy ra khủng bố chỉ cách giàn khoan của ta chừng 140km, rất nguy hiểm, anh em công nhân ở trong các container đồng thời có cả hầm trú ẩn, giống như hầm De Castrie ở Điện Biên Phủ, mà chỗ ấy lại mát mẻ nên… rắn sa mạc rất hay bò vào. Lãnh đạo PVEP thường xuyên phải động viên người lao động bám trụ. Ta vừa tìm thấy một vỉa nước ngọt nằm ở độ sâu dưới cát bỏng 1.000m, nên mọi người bắt tay ngay vào trồng cây trong khu khai thác gồm 3 loại cây có sức chịu hạn khắc nghiệt là cam, chà là và hoa giấy.
Thời đại công nghệ nên giờ ở Việt Nam cũng có thể theo dõi mấy cái cây hiếm hoi ấy lớn từng ngày, đồ rằng chỉ chừng tháng nữa là bén rễ. TGĐ PVEP - Đỗ Văn Khạnh - nói, người Việt rất giỏi áp dụng công nghệ mới, chẳng hạn như nâng cao hệ số thu hồi dầu giờ đã thành bí quyết riêng. Trước đây, có lúc, có chỗ phải thuê tới 90% người nước ngoài, giờ mật độ người Việt ở các giàn khoan tăng rất nhanh, có giàn chỉ còn 1 người nước ngoài giám sát trong thời gian ngắn. Thậm chí có một số người Việt đã sang làm cho Petronas (Malaysia), hoặc đi làm cho các hãng khác ở tận Oman bởi có thu nhập hấp dẫn hơn. TS Ngô Hữu Hải nói thêm, nếu nói người Việt kém cỏi là tự mình đánh giá thấp mình. Tại PVEP, có những chuỗi sáng kiến đã làm lợi về mặt kinh tế tới 600 triệu USD.
 |
| Mẫu vật chất được lấy lên ở độ sâu 5.000m dưới đáy Biển Đông, thuộc khu vực mỏ Bạch Hổ (ảnh phải). |
2. Phó TGĐ Liên doanh Việt - Nga Vietsovpetro - Vũ Nam Cường - kể rằng, sau khi Hiệp định liên Chính phủ giữa Việt Nam với Liên Xô được ký kết và chính thức đi vào hoạt động cuối năm 1981, những người Xô Viết đã đem đến bờ biển Vũng Tàu tất tật mọi thứ có thể, từ giàn khoan tới miếng giẻ lau máy, để cùng bắt tay vào việc tìm kiếm thăm dò và khai thác dầu khí tại thềm lục địa phía Nam Việt Nam.
Đến nay, Vietsovpetro đã tạo dựng được nền tảng cơ sở vật chất, kỹ thuật vững chắc như 13 giàn cố định, 2 giàn công nghệ trung tâm, 20 giàn nhẹ, 2 giàn bơm ép nước duy trì áp suất vỉa, 3 trạm rót dầu không bến, 3 giàn nén khí, 4 giàn khoan tự nâng, trên 750km đường ống nội mỏ, 19 phương tiện nổi gồm các tầu cẩu, tầu dịch vụ, tầu lặn, tầu chống cháy, xàlan hạ thủy… và trở thành biểu tượng rực rỡ nhất của tình đoàn kết hữu nghị giữa hai dân tộc Việt - Nga.
Vietsovpetro trở thành đầu tầu, thành cánh chim đầu đàn của ngành dầu khí, tập trung đầu tư vào các công việc có hàm lượng chất xám cao, ngoài ra nhường cơm sẻ áo cho các đơn vị thành viên của PetroVietnam để cùng tạo nên một nền công nghiệp dầu khí. Nguyễn Thế Kim, CVP Đảng ủy Vietsovpetro nói với tôi rằng, chính mắt anh đã nhìn thấy những giọt nước mắt xúc động của các chuyên gia Nga vào năm 2001, khi ta tuyên bố khai thác tấn dầu thứ 100 triệu. Không có Vietsovpetro hẳn là Vũng Tàu không được như ngày hôm nay và người Vũng Tàu giờ đây thân thuộc với người Nga đến nỗi, rượu Votka đã trở thành “chính tửu”.
Chỉ còn khoảng hơn 1 tháng nữa, giàn khoan tự nâng Tam Đảo 05 sẽ được hạ thủy. Khi chúng tôi đến công trường bên bờ biển Vũng Tàu, hàng trăm công nhân, kỹ sư của Cty CP Chế tạo Giàn khoan Dầu khí (PV Shipyard) đang hối hả làm việc trên công trình thuộc hàng hiện đại nhất, công năng tốt nhất Việt Nam. Ban lãnh đạo của PV Shipyard cho hay, “khủng long thép” nặng tới 18.000 tấn với 300 hệ thống và 6.000 điểm tích hợp này chịu được bão biển trên cấp 12, có giá hơn 200 triệu USD.
Công trình khoa học kỹ thuật đồ sộ này được thiết kế theo mẫu JU-2000E của Friede and Goldman (Hoa Kỳ), do người Việt thiết kế chi tiết 100%, do người Việt thi công tại công trường 100%, có tỉ lệ nội địa hóa hơn 40%. PV Shipyard đã mời tất cả các nhà sản xuất có năng lực trong nước đến để trình bày dự án, do đó ngoài thiết kế, thi công đã tăng được thêm 7 - 8% nữa và nếu so sánh thì tỉ lệ nội địa hóa của giàn khoan do Singapore đóng mới đây thì cũng không cao hơn Việt Nam đóng là bao nhiêu. Ai đó nhận xét rằng, hiện người Việt vẫn chưa sản xuất nổi con ốc vít, có lẽ cũng chỉ là một cách nói mà thôi.
Cũng nằm trên địa bàn Vũng Tàu, trường Cao đẳng nghề Dầu khí có ưu thế thiết bị mà nhiều trường trong nước không có được. Thầy Trần Thẩm, Phó Bí thư - Phó Hiệu trưởng cho hay, mỗi năm nhà trường chỉ tuyển chính thức vài trăm học viên, nhưng số lượng học viên do các doanh nghiệp gửi đến hoặc có nhu cầu tự thân học thêm về kỹ thuật, kể cả đã tốt nghiệp đại học chuyên ngành, như năm 2014 vừa qua lên tới 14.000 người. Nói cách khác, nhà trường được đặt hàng phần lớn để đào tạo theo nhu cầu thị trường.
Hỏng một mối hàn cũng sẽ bị truy đến cùng, bởi có thể vì thế mà làm sập cả 1 giàn khoan, nên đại đa số học viên tốt nghiệp cũng đồng thời đạt chứng chỉ nghề được nhiều tổ chức uy tín trên thế giới công nhận. Học viên khi vào trường còn chưa biết gì mà khi tốt nghiệp đã có thể làm chủ cả một nhà máy lọc dầu, câu chuyện ở đây là thế.
3. “GAS” là một trong những cổ phiếu có giá trị vốn hóa lớn nhất thị trường trong nước và là một trong những cổ phiếu mạnh nhất trong Tập đoàn Dầu khí Việt Nam. Tổng công ty Khí Việt Nam (PV Gas) là doanh nghiệp đầu tiên của Việt Nam chạm mức vốn hóa 10 tỉ USD trên sàn chứng khoán trong năm 2014. PV Gas liên tục nằm trong Top 10 doanh nghiệp nộp thuế cao nhất Việt Nam, Top 500 doanh nghiệp lớn nhất Việt Nam do VNR bình chọn; được tạp chí Nikkei Asian Review công bố lọt vào danh sách “50 công ty giá trị nhất ĐNA”, nằm trong “Top 2.000 công ty đại chúng lớn nhất thế giới năm 2014”, dẫn đầu danh sách “50 doanh nghiệp niêm yết tốt nhất Việt Nam năm 2015” do Forbes bình chọn.
Chủ tịch HĐQT - Lê Như Linh - cho biết, trong hàng loạt các sáng kiến vừa qua của PV Gas, nổi bật là “Giải pháp nâng công suất nhà máy chế biến khí Nam Côn Sơn từ 20 triệu mét khối khí mỗi ngày lên 21 triệu mét khối khí mỗi ngày” do tập thể kỹ sư Cty Đường ống khí Nam Côn Sơn thực hiện. PV Gas đã nhận trọng trách phát triển thành ngành công nghiệp khí Việt Nam, từ 10 - 15 năm nữa phải hoàn chỉnh được ngành công nghiệp này. Trong khi đó, ý thức của nhiều người dân vẫn còn rất thấp, chẳng hạn như dùng tầu hút cát làm trơ cả đường ống dẫn khí hoặc “tiện thể” móc luôn cả mỏ neo vào, ông Linh chia sẻ.
Vì sự chậm trễ của nguồn năng lượng điện hạt nhân, Chính phủ đã giao cho PetroVietnam xây dựng 5 nhà máy nhiệt điện than để bù đắp vào khoảng thiếu hụt. Tại BQL Dự án Điện lực Dầu khí Sông Hậu 1 (Hậu Giang), chúng tôi được biết nhà máy Nhiệt điện Sông Hậu 1 có tổng mức đầu tư trên 40 ngàn tỉ đồng, mới khởi công được hơn 4 tháng, hiện chỉ còn 5 hộ dân chưa chịu di dời nhưng đích thân chủ tịch tỉnh đã mấy lần lên tiếng can thiệp. Mọi việc đều trong tầm kiểm soát và nếu đúng tiến độ thì tháng 7.2018 sẽ làm lễ đốt lửa lần đầu tổ máy số 1.
Còn lúc này, nhô lên trên nền trời là hơn chục máy đóng cọc, và chỉ sau vài phút xe chạy, tất cả đã chìm khuất trong lau sậy. Nhà máy Điện lực Dầu khí Long Phú 1 (Sóc Trăng) còn nằm ở nơi hoang vắng đìu hiu hơn thế nữa, Trưởng ban QLDA - Nguyễn Doãn Toàn - kể rằng thi thoảng vẫn phải động viên anh em, nơi này xa nhà nhưng nhiều dự án khác còn nằm ở mãi tận rừng xanh núi đỏ chứ đâu có được ở nơi đồng bằng thoáng đãng thế này.
Nơi đặt nhà máy có nền địa chất xấu, dự án hơn 1 tỉ USD này còn 1.119 ngày nữa sẽ phát điện, hiện đang đóng số lượng cọc có tổng chiều dài 500km xuống lòng đất. Bằng mọi giá dự án sẽ đúng tiến độ, thậm chí hiện đã làm vượt trước 3 tháng để đề phòng rủi ro. Không có bất kỳ xô xát nào giữa người lao động với cư dân xung quanh, không những thế người dân còn hiến tặng cả ngàn mét đất, nếu dự án cần thêm sẽ hiến tiếp. Nguồn than là loại Bituminous/ Sub - Bituminous nhập khẩu từ Úc và Indonesia, PetroVietnam đã đặt ra bài toán hoán cải một số tầu dầu thành đội tầu chở than cho 5 nhà máy nhiệt điện này.
4. Tại cụm công nghiệp Khí - Điện - Đạm Cà Mau, tôi được nghe về sáng kiến “vệ sinh vòi đốt turbine khí V94.3A bằng sóng siêu âm kết hợp với hóa chất”, mỗi năm làm lợi 16 tỉ đồng. PGĐ Cty Điện lực Dầu khí Cà Mau - Hồ Tuấn Kiệt - giải thích rằng, việc này trước đây do người của tập đoàn Siemens làm, mỗi lần tốn 560.000 euro. Người mình nhìn họ làm, học phương pháp, công cụ, hóa chất, tự làm đến lần thứ 4 thì họ yên tâm giao lại cho thực hiện, do đó chi phí chỉ còn khoảng 30.000 euro.
Tại Cty Khí Cà Mau, tôi có dịp được xem ấn phẩm lưu hành nội bộ “Văn hóa doanh nghiệp” trong đó có cả trăm gạch đầu dòng lưu ý nhau về cung cách người văn minh kết nối và giao thiệp. Ảnh của các thành viên công ty được treo theo cầu thang bộ, như cách người ta vẫn bài trí trong một gia đình. Quan sát môi trường làm việc, ăn nghỉ, giải trí tại đây, anh Trần Quang Dũng quay sang nói với tôi: “Trong tòa nhà này, CNXH đã đến sớm!”. PGĐ Nguyễn Văn Bé Ba giới thiệu với chúng tôi về sáng kiến “Tính toán lại chiều dài free span tối đa cho phép cho công trình PM3 - Cà Mau theo tiêu chuẩn DNV RP F105”, giúp tiết kiệm hơn 35 tỉ đồng từ năm 2013 đến nay.
Và “Đồng bộ kết quả khảo sát ROV với kết quả phóng PIG để xác định tọa độ các điểm khuyết tật theo kết quả phóng PIG của đường ống PM3 - Cà Mau. Ứng dụng xác định vị trí điểm khuyết tật mà không cần phóng PIG và lắp đặt marker”, tạo nên một sự thay đổi lớn về công tác khảo sát, bảo dưỡng, sửa chữa, quản lý đường ống. Mỗi lần áp dụng giải pháp này nhằm xác định điểm khuyết tật trên tuyến ống biển PM3 - Cà Mau, chi phí tiết giảm khoảng 22 tỉ đồng. Chủ nhân của 2 sáng kiến trên là một chàng trai sinh năm 1988.
Được biết, tổng số sáng kiến cải tiến kỹ thuật cấp đơn vị trực thuộc Tập đoàn Dầu khí đến nay có 1.482 sáng kiến, đã làm lợi 5.426 triệu USD và 3.626 tỉ VNĐ; cấp tập đoàn có 30 sáng kiến, đã làm lợi 23,95 triệu USD và 2.532 tỉ VNĐ.
Vốn là một người kiệm lời nhưng Chủ tịch HĐQT Cty CP Phân bón Dầu khí Cà Mau (PVCFC) tiếp chúng tôi tới khi chiều muộn. Ông nói rằng, trước đây đạm Trung Quốc thống lĩnh thị trường ĐBSCL, nhưng vài năm qua, kể từ ngày có Đạm Cà Mau thì đạm Trung Quốc chỉ còn khoảng 5%. Cty đã ủng hộ tài chính xóa sổ 200 cây cầu khỉ ở Cà Mau, năm nay đang tiếp tục làm với Hậu Giang, để người dân có thể đi lại trên những cầu nông thôn mới.
Ngoài việc cải tiến sản xuất đạm hạt đục “hạt ngọc mùa vàng” nổi tiếng, Cty chuẩn bị cho ra mắt sản phẩm đạm đen, có ruột đạm nguyên thủy nhưng vỏ bọc bằng chất hữu cơ, sẽ góp phần cải tạo, bồi bổ đất đai, giá thành rẻ hơn nước ngoài nhiều và bảo vệ được sức khỏe con người. “Người nông dân, đối tác chiến lược của chúng tôi, phải giầu lên mình mới tồn tại được”, ông nói và trầm ngâm như tự hỏi: “Chuyện đến lúc này là như vậy, nhưng chuyện sẽ diễn biến như thế nào? Cần chuẩn bị kế sách lâu dài gì trong vài năm tới?”.
5. Đón bình minh ở đất U Minh, tôi dậy từ tờ mờ sáng, thả bộ dọc con đường trong vắt khí trời thanh khiết, nơi có chỗ nhà cửa vẫn đang tiếp tục đan xen mọc lên cùng um tùm lau sậy. Có tiếng rao loa vẳng tới, “bánh mì nóng đây cô bác ơi”, ba chữ “cô bác ơi” cứ thương khó, da diết vang vọng mãi trong ban mai châu thổ. Xã hội nào cũng phải nỗ lực đạt tới sự thịnh vượng, không thì biết lấy gì để gây dựng nền văn minh?
Có người nói rằng, nếu không có Cụm công nghiệp Khí - Điện - Đạm Cà Mau thì chẳng có lý gì khiến người ta xây sân bay Cà Mau cả, và xứ U Minh có thể vẫn như thời tổ tiên ta đi mở cõi hoặc chẳng khác là bao thời nhà văn Đoàn Giỏi viết “Đất rừng phương Nam”. Kể từ ngày 26.6.2001, khi Thủ tướng Chính phủ ký Quyết định số 776/QĐ-TTg về việc phê duyệt Quy hoạch chung Cụm Công nghiệp này, tới cuối năm 2008, một đại lộ đã được thông xe kỹ thuật dài 14,25km, nối thành phố Cà Mau với Cụm công nghiệp, băng qua bao rừng tràm, đồng năn, vuông tôm, bến nước…
Tên của cố thủ tướng Võ Văn Kiệt đã được đặt trên tổng chiều dài 11,420/14,25km, bằng 81,43% toàn tuyến đại lộ. Người dân huyện U Minh giờ đã được đi lại trên đại lộ “ngon lành” chứ không còn phải tròng trành trên sông nước. Cứ đến 17h30 chiều hàng ngày, các thiết bị của cụm công nghiệp tự động bật sáng, khiến cả một vùng rộng lớn rực rỡ như đêm hoa đăng, xua đi mọi âm u cuối trời Nam.
Chuyến đi dọc dài đất nước này, tại Vietsovpetro, tôi được tặng một khối vật chất nhỏ lấy lên từ mỏ Bạch Hổ, ở độ sâu chừng 5.000m của thềm lục địa, dưới đáy Biển Đông. Hẳn rằng nó đã qua tay nhiều chuyên gia, trải qua nhiều lần nghiên cứu, đơn sơ mộc mạc nhưng hàm dưỡng cả một câu chuyện lớn lao dài hơn nửa thế kỷ đầy mồ hôi, nước mắt, nụ cười.
