Bản Vược - những ngày sau thảm họa 9 “cửu vạn” tử nạn trên sông

Tai ách giữa đêm đen

Tôi nghĩ Bản Vược sẽ rất khác, ít nhất là sau thảm kịch khiến 9 “cửu vạn” mất mạng đêm mồng 10, rạng sáng 11.3.2018. Thế nhưng không. Cũng chẳng thấy dư âm, mọi thứ dường như đã quay trở lại quỹ đạo vốn có của nó...

Đêm ấy, theo thông cáo chính thức, Công ty TNHH thương mại và dịch vụ Bắc Sông Hồng (Khánh Yên, P.Phố Mới, TP.Lào Cai) làm thủ tục tái xuất hàng hóa tại Chi cục Hải quan cửa khẩu Bản Vược. Sau khi tiến hành xong các thủ tục cần thiết, hàng hóa được bốc dỡ xuống 3 xuồng sắt, vận chuyển dọc sông Hồng đến khu vực mốc 93 (2) + 3500m thuộc địa bàn xã A Mú Sung (Bát Xát) để giao cho phía đối tác Trung Quốc.

Đến rạng sáng 11.3, khi việc bàn giao hoàn tất, 2 thuyền đã quay về đến bờ phía Việt Nam thì chiếc còn lại chở 9 người làm nghề bốc vác không may gặp sự cố khiến tất cả tử nạn. Sau khi sự việc xảy ra, Bộ đội biên phòng tỉnh Lào Cai đã phối hợp với huyện Bát Xát và Công an biên phòng tỉnh Vân Nam (Trung Quốc) cùng tìm kiếm, cứu nạn các nạn nhân. Đến sáng 16.3, thi thể thứ 9 - cũng là nạn nhân cuối cùng - đã được tìm thấy ở ven sông Hồng, tại địa phận xã biên giới Trịnh Tường, huyện Bát Xát.

Trong số những người nằm mãi dưới đáy nước lạnh đêm ấy, trừ trường hợp của Châu A Dế đã ngoài 40 tuổi, số còn lại đều vẫn còn quá trẻ, đặc biệt là Thào A Giáy ở Than Uyên, Lai Châu. Giáy qua đời khi tuổi chưa đầy 16, ngay trong lần đầu tiên theo thuyền sang phía bờ bên kia sông. Đau đớn là vậy, nhưng tại buổi họp báo diễn ra sau đó, trước câu hỏi về trách nhiệm của các đơn vị liên quan, giới chức Lào Cai chỉ đưa ra câu trả lời khá chung chung là sẽ tiếp tục điều tra.

Hiện tại, công tác điều tra đã có được kết quả gì? Ai, đơn vị nào phải chịu trách nhiệm? PV Báo Lao Động đã nhiều lần liên hệ song chưa được trả lời thỏa đáng. Chỉ biết, Bản Vược những ngày này như đã trở lại guồng quay cũ: Vội vã, lặng lẽ và khắc nghiệt.

Vẫn xuất đi được vài chục đầu container

Cửa khẩu phụ Bản Vược là 1 bãi sông trải dài nhưng chỉ nhộn nhịp khoảng 1km tính từ con dốc đặt Trạm kiểm soát Biên phòng Bản Vược ngược về phía thượng lưu. Mặc dù thời điểm chúng tôi có mặt đã gần 18h, nhưng mọi thứ có vẻ như mới bắt đầu.

Trên bờ, 7 - 8 đầu container và xe tải khổ lớn đã lùi sát mép sông, có cái mở toang thùng để cánh “cửu vạn” rầm rập chuyển hàng lên, xuống trên các thang gỗ chênh vênh. Xe chưa mở thùng thì người đã chen chúc phía sau trong tâm thế sẵn sàng. Dưới mép nước, hàng trăm chiếc xuồng/thuyền sắt màu đỏ sẫm nêm kín như cá hộp, sục nước ùng ục. Chiếc hạ tải, chiếc sang tải, chiếc xuống tải, trên bến, dưới thuyền, tiếng máy nổ, tiếng còi xe, tiếng người gọi nhau í ới váng cả khúc sông.

Là khách quen của dọc dài biên viễn, thẳng thắn mà nói, với tôi, Bản Vược của hiện tại đã kém nhộn nhịp đi nhiều so với thời kỳ “đỉnh cao” của 2, 3 năm về trước. Thời kỳ đó, mỗi ngày, từ Bản Vược, cả trăm container hàng đông lạnh ùn ùn tái xuất sang bên kia biên giới, chưa kể hàng nghìn chiếc (gồm cả hàng nông sản Việt Nam) kẹt cứng giữa các bãi hàng, lối đi chờ đến lượt.

So với quãng thời gian đóng băng hồi nửa cuối năm 2017, thì Bản Vược giờ đây được xem là đã dễ thở hơn. Cụ thể mỗi ngày, từ cửa khẩu phụ này vẫn xuất đi được vài chục đầu container, chưa kể ở chiều ngược lại, cũng cập bến khá nhiều loại hàng hóa.

Việc xuất - nhập chủ yếu diễn ra theo cách các xe tải (hoặc container) chở hàng đến mép nước thì huy động “cửu vạn” chia nhỏ, bốc xuống các xuồng/thuyền sắt chờ sẵn dưới sông. Sau đó, chờ thời điểm thích hợp chuyển sang phía bờ Trung Quốc để gom lên các xe tải, đổ bộ vào nội địa. Ở Bản Vược, mọi công việc chỉ nhộn nhịp từ chiều tà, thậm chí cả lúc nửa đêm hoặc tảng sáng...

Trên bến Bắc Sông Hồng

Không khó để hòa mình vào dòng “cửu vạn” đang đổ về phía các bến sông khi bóng chiều lặn xuống. Họ chủ yếu còn trẻ, là người dân tộc thiểu số. Có người ở ngay địa phương. Nhưng cũng không ít người vì miếng cơm, manh áo mà từ xa lặn lội tới. Trên vai mỗi người là sự xuất hiện của chiếc túi vải cáu bẩn, mà phía trong, không gì khác, ngoài chiếc áo công nhân.

Cũng có người ôm theo 1 mảnh chăn bông cũ nát, theo giải thích, là để lót vai khi mang vác hoặc lót ổ nằm trong thời gian chờ đợi người đến thuê. “Giờ thì chưa, nhưng lúc bốc hàng là phải mặc. Không có áo, không ai cho mình làm” - Tráng A Lầu, 1 thanh niên 21 tuổi - giải thích bằng thứ tiếng Kinh lơ lớ.

Chiếc áo của Lầu là loại vải kaki màu ghi xám, sau lưng in tên Công ty Bắc Sông Hồng cách điệu hình cánh cung. Lầu bảo, Lầu là lao động tự do. Chiếc áo được mặc lên, nghĩa là, Lầu sẽ được hoạt động trong khu vực quản lý của Bắc Sông Hồng. Nếu muốn sang làm ở bến khác, Lầu có thể mượn hoặc trao đổi áo. Hiện, tại Bản Vược đang có 4 - 5 công ty lớn, ứng với 4 - 5 bãi sông và lượng thuyền phía dưới cũng có ký hiệu riêng để nhận biết.

Tôi theo chân toán “cửu vạn” đến tận khu vực bến sông vốn được “chia chác” bởi các doanh nghiệp. Từ chủ hàng, giới đầu cánh cho đám đến phu phen, hay thậm chí là cả lực lượng chức năng trong đồng phục ngành, chẳng ai buồn quan tâm đến sự xuất hiện của khách lạ. Ai cũng tập trung cao độ để tranh thủ nốt chút nắng cuối ngày trước khi đêm đen ập xuống.

“Mọi thứ phải xong sớm và sẵn sàng. Khi nào chủ hàng bên Trung Quốc phát tín hiệu đón được hàng, đón ở đâu, thì mình phải mau chóng đưa xuồng sang phía đó. Đôi khi chỉ chậm vài phút, có thể phải hồi cả công hàng” - một cai cửu tiết lộ.

So với các bến còn lại, bến của Công ty Bắc Sông Hồng quy mô và sầm uất hơn, được ngăn cách bởi ranh giới là những tảng đá lớn và có lối riêng cho xe lên xuống. Tại thời điểm PV có mặt, có 2 xe container hàng đông lạnh đang xuống tải, chờ tái xuất và 3 thuyền chở đầy ắp thuốc lá nguyên liệu đang được bốc lên xe tải để nhập vào trong nước. Trên mỗi mũi thuyền đang sang tải, là 2 người làm công tác kiểm đếm. Mỗi “cửu vạn” cùng hàng qua, người đầu sẽ phát ra 1 que tre mảnh, sau đó, người phía sau thu lại. Tất cả diễn ra vô cùng nhịp nhàng và chuyên nghiệp.

Cũng tại thời điểm cuối ngày đó, theo quan sát, trên bến còn có 2-3 người thuộc lực lượng biên phòng đang theo dõi, ghi chép. Trước câu hỏi của PV về tính hợp pháp của những lô hàng - đặc biệt là những xuồng hàng đầy ắp nguyên liệu thuốc lá đang nhập vào, những người này từ chối trả lời.

Phận phu phen

Tìm hiểu từ thực tế cho thấy, địa điểm đón hàng bên bạn có khoảng giao động rất lớn, dàn trải trên gần 50km đường sông xung quanh vị trí trung tâm là Bản Vược. Vì thế, phí vận chuyển từ bờ sông bên này đến điểm đón hàng bờ bên kia cũng có khoảng “chạy” từ vài chục đến cả trăm triệu đồng cho mỗi container hàng. Trong khi đó, chi phí chuyển hàng từ trên xe xuống dưới thuyền và ngược lại có giá trọn gói từ 1,8 - 2 triệu đồng/container. Thông thường, 2 thuyền sẽ chở đủ lượng hàng của 1 container.

Khi hàng đến bến, 1 người là đầu cánh (cai cửu) sẽ đứng ra nhận việc với chủ hàng, sau đó điều phối nhân lực và trả công lại cho cánh cửu, vốn chủ yếu là lao động tự do. Nếu chăm chỉ, từ chập tối đến nửa đêm, mỗi lao động tại đây có thể kiếm được từ 2 - 3 trăm nghìn đồng. Nếu muốn nhiều hơn, còn 1 lựa chọn nữa, là theo thuyền sang tận bờ bên kia sông để bốc hàng như 9 lao động vừa vong mạng hôm nào.

Cũng tại Bản Vược, PV Báo Lao Động đã cất công đi hỏi nhiều người về thảm kịch xảy ra hôm 11.3 và hệ quả của nó, nhưng dường như chẳng ai quan tâm. Người ta bảo, làm nghề bốc vác ở nơi này thì sống, chết là chuyện may rủi. Không may thì gặp nạn, lại là lao động tự do, biết kêu ai?

Cánh cửu cũng nói, sau sự cố chết 9 mạng người, nghe đâu, chính quyền có hỗ trợ ban đầu mỗi trường hợp từ 2-5 triệu đồng. Người chết cũng đã chết, người sống phải mưu sinh. Hiếm có nơi nào mà tang thương qua nhanh như Bản Vược. Mỗi đêm, hàng trăm phu, cửu vẫn lầm lụi “sang sông” tại chính cái nơi mà những người thân quen của họ vừa nằm xuống...