Về xứ Đoài chiêm bái Thập bát La Hán chùa Tây Phương

Di tích quốc gia đặc biệt

Chùa Tây Phương tọa lạc ở độ cao khoảng 100m trên đỉnh núi Câu Lậu, xã Thạch Xá, huyện Thạch Thất, cách trung tâm thành phố Hà Nội khoảng 40km về hướng Tây.

Đến nay vẫn còn nhiều ý kiến khác nhau về niên đại chùa Tây Phương. Tương truyền chùa có nền móng xây dựng từ những thế kỷ đầu Công nguyên, ban đầu mang tên gọi Sùng Phúc Tự. Trong đó, "Sùng Phúc" có nghĩa là "Đức Phật luôn sinh cầu điền thiện".

Theo các nhà nghiên cứu, vào đời Mạc Phúc Nguyên (1547 - 1561), niên hiệu Quang Bảo năm thứ nhất (1554), chùa được xây dựng với quy mô như ngày nay, đổi tên thành Tây Phương Cổ Tự (chùa cổ Tây Phương). Sau này, chùa được tu sửa, tạc thêm tượng nhiều lần trong các triều đại thời Vua Lê Thần Tông, Chúa Tây Vương Trịnh Tạc, Vua Lê Hy Tông.

Đi từ dưới chân núi Câu Lậu du khách lần lượt chiêm ngưỡng quần thể chùa Tây Phương như Tam quan hạ, Tam quan thượng, Miếu Sơn Thần, Tiền đường, Trung đường, Thượng điện, Nhà tổ, Nhà Mẫu và Nhà khách.

Từ Tam quan hạ, du khách phải đi lên 237 bậc đá ong mới đến Tam quan thượng, bên trái chùa là Miếu Sơn Thần. Chùa chính nằm trên đỉnh núi Câu Lâu, có kết cấu hình chữ Công, bên trong trưng bày nhiều pho tượng quý.

Ba tòa nhà đều có kiến trúc khung gỗ kiểu chồng diêm với hai tầng tám mái, ở giữa là cổ diêm được bưng kín bởi những tấm ván đố. Tiền đường và Thượng điện gồm 5 gian, 2 chái với 6 bộ vì nóc.

Riêng Trung đường được thu ngắn lại chỉ còn 3 gian 2 chái, 4 bộ vì kèo, nhưng lại có mái thượng điện cao vượt lên. Phần tường được xây bằng gạch đỏ, các tàu mái, bộ mái, kiến trúc gỗ trong chùa được chạm khắc công phu, đẹp mắt, còn tồn tại đến tận ngày nay.

Đặc biệt, ở giữa hai tòa chùa chính tách nhau bởi một Thiên Đỉnh - phần không gian mở thông với bên ngoài. Giữa mỗi Thiên Đỉnh đặt một bể nước. Bởi nước ta có khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa, bể nước này nhằm tạo độ ẩm thích hợp, giúp làm các kết cấu kiến trúc bằng gỗ cũng như nhiều pho tượng trong chùa không bị nứt nẻ.

18 vị La Hán - Bảo vật chùa Tây Phương

Bên cạnh vẻ đẹp cổ kính của các công trình kiến trúc nhuốm màu thời gian, chùa Tây Phương còn là nơi lưu giữ 64 pho tượng Phật có niên đại hàng trăm năm. Trong đó, có 34 pho tượng được Nhà nước công nhận là Bảo vật Quốc gia vào năm 2014.

Với nhiều pho tượng trân quý, chùa Tây Phương có thể coi là một trong những nơi sở hữu Phật điện đồ sộ nhất Việt Nam. Các bộ tượng thờ ban đầu được sơn son thếp vàng, nhưng dần bị bào mòn theo thời gian, để lộ ra phần mộc được làm từ gỗ mít. Dưới bàn tay chạm khắc tỉ mỉ của các nghệ nhân làng mộc Chàng Sơn, Thạch Thất, những pho tượng được thổi hồn mang đường nét tinh xảo, dáng vẻ sinh động.

Các pho tượng kiệt tác hiếm có trong nghệ thuật điêu khắc tôn giáo ở chùa Tây Phương tiêu biểu như: Bộ tượng Di Đà Tam Tôn, Thích Ca Tam Thánh, Long Hoa Tam Thánh, Bát Bộ Kim Cương... Trong đó, phải kể đến bộ tượng Thập bát La Hán - 18 bảo vật phản ánh rõ nét nghệ thuật điêu khắc cổ Việt Nam được lưu giữ tại chùa Tây Phương.

Theo quan điểm Phật học, các vị La Hán còn được gọi là “Phật tổ kế đăng”, là những người kế tụng, đăng quang ngôi vị đứng đầu phật pháp, truyền thừa cho những thế hệ tiếp theo. Nhắc đến 18 vị La Hán, nhà thơ Huy Cận trong một lần ghé thăm chùa Tây Phương đã sáng tác bài thơ "Các vị La Hán chùa Tây Phương" với khổ đầu viết:

"Các vị La Hán chùa Tây Phương
Tôi đến thăm về lòng vấn vương
Há chẳng phải đây là xứ Phật
Mà sao ai nấy mặt đau thương?"

Mỗi vị La Hán trong chùa đều được tạc tỉ mỉ, công phu ở những dáng vẻ, tư thế, nét mặt khác nhau. Đồng thời, mỗi vị lại gắn liền với một tích truyện mang đậm màu sắc tôn giáo huyền bí từ xa xưa.

Các pho tượng La Hán có giá trị rất lớn về nghệ thuật điêu khắc. Chính vì thế, năm 1968, khi thực dân Mỹ đánh phá ác liệt, nhà nước chủ trương cho sơ tán toàn bộ các vị La Hán ở đây đến nơi an toàn. Đồng thời, một xưởng chế tác tạo ra những bản sao bằng thạch cao trưng bày tại chùa trong giai đoạn 1968 - 1975. Tuyệt nhiên, người dân địa phương cũng như du khách tới tham quan, chiêm bái không hề hay biết.

Đến năm 1976, những pho tượng La Hán thật cuối cùng đã trở về đúng vị trí. Hiện nay, các pho tượng bằng thạch cao đang được trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, số 66 Nguyễn Thái Học, Ba Đình, Hà Nội.

Trải qua chiều dài lịch sử, chùa Tây Phương lắng đọng nhiều giá trị về kiến trúc, văn hóa, tôn giáo đặc sắc của ông cha ta từ xa xưa. Năm 1962, chùa đã được công nhận là Di tích lịch sử - Văn hóa quốc gia. Đến năm 2014, chùa Tây Phương được xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt.

Hàng năm, nơi đây trở thành điểm đến di tích, tâm linh nổi tiếng của huyện Thạch Thất, thu hút nhiều người dân, du khách trong nước và cả quốc tế tới tham quan, chiêm bái, đặc biệt vào dịp đầu năm mới. Bên cạnh đó, Lễ hội chùa Tây Phương diễn ra ngày 6.3 Âm lịch hàng năm (ngày chính hội) với nhiều nghi thức cúng Phật cổ xưa, trang nghiêm, các hoạt động đặc sắc hấp dẫn đông đảo du khách thập phương.