"Rừng mắm" nguyên là một truyện ngắn của Bình Nguyên Lộc, in lần đầu trong tập "Ký thác" (Nhà xuất bản Cửu Long, năm 1968), được chọn là truyện mở đầu và chủ đạo trong tập truyện này. Truyện kể về một gia đình ba thế hệ, vì nghèo không có đất nên lưu lạc tới xứ U Minh (Cà Mau) để khai phá.
Nơi định cư mới bên bờ rạch được họ đặt tên là Ô Heo vì ban đầu là hang ổ của heo rừng và thú dữ. Vùng đất không người đó vừa khắc nghiệt lại vừa rất nên thơ qua con mắt của cậu thiếu niên tên Cộc, hứa hẹn rằng những đắng cay mà gia đình Cộc phải chịu lúc này sẽ đem lại ngọt bùi khi người dân tứ xứ theo chân họ đến đây lập nghiệp, mở ra một tương lai xán lạn.
Chỉ qua một truyện ngắn, Bình Nguyên Lộc như tái hiện lại một phần lịch sử vùng Nam bộ buổi khai hoang, khi những người Việt đầu tiên tìm đến thuần hóa đất đai. Khi đó, nơi này chẳng phải là vùng trù phú mà vô cùng khắc nghiệt, sinh kế gian nan.
Đó là một “cái xó không người” với “khí hậu tàn ác”: “Nóng, ẩm, còn muỗi mòng thì quơ tay một cái là nắm được cả một nắm đầy”. “Đất ở đây mặn chát dùng không được”, “mười công đất chỉ gặt được có tám giạ thôi".
Ở vùng đất đó, gia đình Cộc đã cố gắng để thuần hóa đất bằng sức người và sự tháo vát, để đất đem lại cái ăn cho con người. Họ đốt rừng tràm làm ruộng, đuổi thú dữ đi, và làm vườn trên những “miếng vườn cao cẳng”, chẻ gốc tràm để làm “nọc nạng” gác lúa. Họ đã cố gắng đẩy lui cái hoang dã để giành lấy từng tấc đất cho con người.
Truyện ngắn "Rừng mắm" đã tái hiện công cuộc mở đất đầy mồ hôi, nước mắt và cả hy sinh của cha ông ta, một chặng đường lịch sử của vùng đất Nam bộ.
Trong tập truyện này, rất nhiều lần Bình Nguyên Lộc bày tỏ niềm nhớ tiếc đối với cảnh cũ và người xưa. Xe lửa Mỹ bung vành, "Hồn ma cũ", "Tình thơ dại", "Chiếc khăn kỷ niệm", "Tiếng thời gian", "Hương gây mùi nhớ"... là những truyện ngắn về chủ đề này trong tuyển tập "Rừng mắm". Cảm hứng về thời gian, về sự biến thiên, tàn phai, thay đổi có lẽ luôn hiện diện trong sáng tác của những nhà văn lớn.
Như mọi sáng tác khác của Bình Nguyên Lộc, tập truyện này cũng thể hiện rõ niềm hứng thú, yêu thích mãnh liệt của nhà văn đối với ngôn ngữ và tập quán của dân tộc, đặc biệt là người dân Nam bộ.
"Rừng mắm" là tập truyện ngắn đặc sắc mang đậm chất văn Bình Nguyên Lộc: Đong đầy nỗi thương mến dành cho đất đai và con người của quê hương, chuyên chở các giá trị văn hóa - ngôn ngữ đáng quý, là nguồn tư liệu góp phần bảo tồn vốn quý của dân tộc.
