Bài 1: Ô nhiễm bom mìn - bức tranh nhiều mảng tối
Bom mìn còn lại sau chiến tranh là vết thương dai dẳng trên cơ thể đất nước chúng ta. Tôi đã có một số bài viết về rà phá bom mìn, thủy lôi nên nhận thấy rằng, chúng là dạng vũ khí không ngừng được cải tiến theo thời gian để thách đố, đe dọa và hoàn thiện kỹ thuật giết người.
1. Mỹ từng dùng mìn Mineland MLU10B để đánh vào các đoàn tàu hỏa, hoạt động theo nguyên lý cảm thụ chấn động, có thể tự hủy sau khi rơi xuống đất từ 10 phút đến 168 giờ (7 ngày đêm). Ngày 28.11.1965, Mỹ sử dụng loại mìn này đánh phá lần đầu tiên vào đoạn đường sắt Lý Sơn, Hạ Hòa, Phú Thọ. Trong chiến tranh phong tỏa miền Bắc lần thứ hai (1972-1973), Mỹ sử dụng bom từ trường được cải tiến nhiều lần, lắp các loại đầu nổ theo nguyên lý cảm ứng từ trường và nổ theo nguyên lý cảm ứng âm thanh. Trong chiến tranh phong tỏa, Mỹ đã dùng các loại khí tài hiện đại nhất, cải tiến rất nhanh các loại bom mìn, sử dụng tới 25 kiểu đầu nổ cơ học và 20 kiểu đầu nổ điện tử, quang điện, laser.
MK52 là loại thủy lôi chiến lược thả để bịt các cảng biển lớn như Hải Phòng, Hòn Gai, Cẩm Phả, rất đắt tiền (20.000 USD), rất nặng (516 kg), máy bay phải thả nó bằng dù, có thể phá tàu hàng chục vạn tấn. MK52 có bộ óc cơ-điện biết chọn tàu để phá. Một đoàn tàu đi qua, chiếc thứ nhất nó chưa nổ; chiếc thứ hai, chiếc thứ ba, nó vẫn chưa chịu nổ. Nhưng khi chiếc kỳ hạm đi qua, nó nổ liền và nổ trúng buồng máy, làm tàu chìm ngay tại chỗ. Chỉ cần một con tàu lớn như vậy chìm là luồng bị lấp. Còn MK42 là loại thủy lôi chiến thuật thả trong sông và dọc các luồng ven biển, nặng 226 kg, một đầu nhọn, một đầu tù, có đuôi bằng nhôm khá to. Chính cái đuôi này giữ cho quả thủy lôi rơi chậm hơn, không cần dù. MK42 được sử dụng chẳng những để phong tỏa đường sông, đường ven biển, mà còn để cắt đứt đường bộ. Khi địch thả MK42 trên bộ, dọc các tuyến đường vùng khu IV cũ và đường Trường Sơn, các o thanh niên xung phong vẫn quen gọi là “bom từ trường”; khi thả dưới nước, các anh phá lôi lại đổi tên cho nó thành “thủy lôi từ tính”.
Nhãn hiệu của hai loại vũ khí này đều có mũi tên đâm xuyên qua trái tim và dòng chữ DST Destructor. Các chuyên gia kỹ thuật quân sự Mỹ đã vận dụng cả màng mỏng từ tính - một lý thuyết hiện đại của ngành vật lý chất rắn để chế tạo chúng. Với những bài toán đố hóc hiểm, quỷ quyệt gài trong bộ óc cơ-điện của MK52 và bộ óc điện tử của MK42, người Mỹ tưởng rằng ở Việt Nam không ai giải được. Kẻ hủy diệt Destructor là loại mà các “siêu tướng” Mỹ sáng tạo ra nhằm ngăn chặn bằng được chi viện của Miền Bắc vào Miền Nam, ra tay hết sức để cắt đôi Việt Nam, biến Miền Nam trở thành một nước tay sai của Mỹ. Trong sự vây bủa của bom mìn Mỹ, khắp nơi ngổn ngang như những trận đồ bát quái.
Thời gian lao ấy, vô số người rà phá bom mìn xuất trận, không biết bao lần can đảm nhận truy điệu sống, bao lần không tiếc thân mình vận hành những con tàu chạy trên bom mìn, thủy lôi luôn sẵn sàng nổ bất cứ lúc nào trong sự săn lùng của máy bay địch trên bầu trời, tàu chiến địch trên mặt nước. Họ không mặc áo lính mà làm việc cảm tử, hy sinh còn hơn người lính. Đội tự vệ bến phà Kiền (Hải Phòng) do Nguyễn Văn Căn chỉ huy đã “mặc áo giáp rơm, đội mũ rơm” lái ca nô vỏ sắt chạy nhanh qua vùng nước có bom chưa nổ. Tự vệ cảng Hải Phòng lái xe ôtô tải loại lớn chạy với tốc độ cao gây nổ bom từ trường... Để thông luồng giải tỏa, không để tàu thuyền ứ nghẽn nối đuôi nhau dài hàng cây số làm mồi cho rốc két, bom bi, nhiều người đã vĩnh viễn ra đi. Trên bộ là bom bi, bom phát quang, bom nổ chậm; trên sông và trên biển là thủy lôi MK42 Mod 0, Mod 1 không ngừng được đối phương hoàn thiện kỹ thuật giết người. Đội Bến Thủy (TP.Vinh) dùng thuyền nan, thuyền gỗ đóng đinh tre hoặc đinh nhôm, đinh đồng, gọi là thuyền tiêu từ, kéo theo phía sau cái lưới có mắc vào một cục nam châm. Con thuyền đi qua, quả thủy lôi chưa nổ. Cái lưới có nam châm lướt qua, nó mới nổ. Các cuộc phá lôi “cưỡi trên thần chết” thường tiến hành vào ban đêm trên sông nước mênh mông lặng ngắt. Sinh mệnh có thể bị tước đoạt bất cứ lúc nào, thần kinh căng như sợi dây đàn. Mỗi lần lên thuyền đi làm nhiệm vụ, anh em thủy thủ phá lôi thường để lại địa chỉ cha mẹ, vợ con, những vật lưu niệm, ghi cẩn thận những điều dặn dò gần như trăng trối.
Cuốn “Nhật ký thành phố chống phong tỏa” của Hoàng Tuấn Nhã có đoạn: “Cầu tàu đã từng chứng kiến trong những đêm tối trời, cảnh người ta khiêng các chiến sĩ phá lôi bị vỡ đầu, thủng ruột, gãy cột sống và ngất lịm từ trên những chiếc tàu phá lôi xuống, mình đầm đìa máu tươi. Cầu tàu đã từng trông thấy những chàng hiệp sĩ đầu đội mũ xe tăng, gối bịt băng cứng như gối cầu thủ, mình nồng nặc mùi nước mặn và mùi thuốc nổ, từ trên tàu chạy xuống huơ tay chào bạn bè ra đón với niềm vui hân hoan vô hạn của người chiến thắng trở về”...
2. Chiến tranh đã kết thúc song bom mìn, thủy lôi vẫn không ngừng gây tai họa, phần lớn là với lao động chính trong gia đình và trẻ em. Hẳn chúng ta chưa quên vụ nổ lớn tại quận Hà Đông ngày 19.3.2016 khiến 4 người chết, 10 người bị thương, hơn 100 ngôi nhà hư hỏng - một thảm họa bom mìn ngay giữa lòng đô thị! Tai nạn do bom mìn vẫn xảy ra hầu như hàng ngày và còn tiếp tục nhức nhối như vậy trong nhiều năm tới, 5-10 thế hệ hoặc cả trăm năm nữa, nếu không có những thay đổi đủ mạnh.
Tỉ lệ bom mìn, vật nổ (BMVN) hiện còn sót lại ở nước ta chiếm từ 2-5% số lượng bom đạn quân đội Mỹ đã sử dụng tại Việt Nam (tương đương khoảng 350-800 nghìn tấn). Theo kết quả của Dự án “Điều tra, lập bản đồ ô nhiễm BMVN trên phạm vi toàn quốc giai đoạn 1 (2010-2018)” thì số BMVN hiện còn nằm rải rác ở hầu hết các tỉnh, thành phố trong cả nước, trên mọi địa hình khác nhau, cả nông thôn và thành thị, trong rừng rậm, dưới đáy ao hồ, lòng biển... Chúng có trọng lượng từ nhỏ đến lớn (từ vài chục gram đến hàng tấn), từ loại thông thường đến hiện đại. Hàng trăm loại BMVN khác nhau đã được phát hiện, chủ yếu là của Mỹ, Pháp và đồng minh sản xuất. Cả nước hiện có 9.116/11.134 xã, phường, thị trấn của 63/63 tỉnh, thành, chiếm 81,87%, bị ô nhiễm BMVN. Tổng diện tích đất đai hiện còn bị ô nhiễm BMVN của cả nước lên tới 6.130.823/ 32.574.962 ha, chiếm tỉ lệ 18,82%. Thực trạng ô nhiễm bom mìn ở Việt Nam còn rất nặng nề. Số BMVN tập trung nhiều nhất tại các tỉnh miền Trung. Một số tỉnh như: Nghệ An, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên - Huế, Quảng Ngãi và Bình Định đã có trên 22.800 nạn nhân của BMVN, trong đó có 10.540 người đã chết và 12.260 người bị thương.
Để dò tìm, xử lý làm sạch hết diện tích bị ô nhiễm bom mìn ở Việt Nam, chúng ta cần nghiên cứu phát triển, trang bị các máy móc, phương tiện dò tìm BMVN đủ mạnh. Điều này đòi hỏi thời gian dài và chi phí lớn, trong đó phát hiện, nhận dạng và phân loại bom mìn nhờ trí tuệ nhân tạo để có hướng xử lý chính xác rất có thể là một bước tiến dài và mạnh dạn.
