Tiêu thụ gạo đã giảm gần một nửa trong vòng 50 năm qua, và khi thế hệ nông dân và người tiêu dùng cao tuổi không còn, đang có nhiều lo ngại rằng ngành sản xuất gạo nước này sẽ không còn giữ được vị trí trong một thị trường toàn cầu cạnh tranh.
Nông nghiệp Nhật Bản đang ở thời điểm bước ngoặt
Mặc dù tiêu thụ gạo ở Nhật đã giảm trong hơn nửa thế kỷ, vị thế cao quý của loại cây trồng này trong văn hóa Nhật Bản - nơi gạo thậm chí còn xuất hiện trong các nghi thức của Thần đạo Shinto - đã đảm bảo sự sống còn cho ngành này đến tận bây giờ.
Các khoản trợ cấp khổng lồ nhằm kiểm soát nguồn cung và giá đã làm cho trồng lúa trở thành một trong những ngành được bảo hộ nhất của Nhật Bản, nhưng chính phủ của Thủ tướng Shinzo Abe đã loại bỏ chính sách này trong năm nay, điều khiến nông dân cần phải cạnh tranh nhiều hơn.
Ngành nông nghiệp Nhật Bản đang "ở thời điểm bước ngoặt", ông Ken Saito - Bộ trưởng Nông lâm ngư nghiệp Nhật Bản nói với các phóng viên. "Nông dân phải suy nghĩ về việc sản xuất loại sản phẩm nào để bán ra. Hơn bao giờ hết, chúng phải phù hợp với thị trường" - ông nói thêm.
Và khi ông Shinzo Abe đang chuẩn bị cho các cuộc đàm phán thương mại tiềm năng với Tổng thống Mỹ Donald Trump, các nhà phân tích cho rằng ông ấy có thể phải nhượng bộ một phần trong nhập khẩu các sản phẩn nông nghiệp để tránh Mỹ đánh thuế vào ngành tự động hóa và các ngành xuất khẩu khác của Nhật Bản vào Mỹ.
Về tổng thể, ít người dân Nhật Bản ăn cơm hơn, với mức tiêu thụ bình quân đầu người hằng năm giảm xuống còn 54,6kg vào năm 2015, thấp hơn một nửa so với mức đỉnh năm 1999 là 118,3kg, theo Bộ Nông nghiệp Nhật Bản.
Tiến sĩ Mitsuyoshi Ando - chuyên gia nông nghiệp tại Đại học Tokyo chia sẻ với AFP: "Nông dân trồng lúa cần cải thiện khả năng cạnh tranh của họ. Sản xuất quy mô lớn cũng là cần thiết".
Sống còn được trong môi trường khắc nghiệt này tất cả đều tập trung vào "sản xuất thực phẩm chất lượng với giá cả hợp lý" - ông Kazuo Ogura, một nông dân 66 tuổi nói.
Nhà Kazuo Ogura đã xoay sở để duy trì tính cạnh tranh cho đến nay bằng cách làm chung với hai gia đình khác tại trang trại khoảng 100ha ruộng lúa. Họ bán gạo của mình - thuộc về giống Koshihikari loại một - với giá 300 yên (3,65USD)/kg.
Công nghệ bù đắp cho sự thiếu hụt lao động trẻ?
Trong bối cảnh đó, ông Kazuo Ogura là một trong những người may mắn. Con trai Yuichi đã quyết định theo ông tham gia vào công việc của gia đình.Tuy nhiên, khi những cánh đồng của nhà Kazuo Ogura tại Kazo, cách Tokyo khoảng 50km về phía bắc có người nối nghiệp thì các trang trại trên khắp Nhật Bản đang chết dần chết mòn khi những người nông dân đang già đi và thế hệ trẻ thì tìm đến những công việc mới tại các thành phố.
Năm 1978, đã có hơn 7 triệu nông dân ở Nhật Bản; tính đến cuối năm nay, còn chưa đầy 1,8 triệu nông dân. Độ tuổi trung bình của những nông dân còn lại ở Nhật Bản là 66,7 tuổi, theo Bộ Nông lâm ngư nghiệp nước này.
"Tôi là người duy nhất trong số 220 học sinh ở trường địa phương của tôi đi làm nông. Không có nhiều người ở độ tuổi 20 muốn canh tác" - Yuichi nói.
Trong vài tháng qua, các nhà phát triển và nông dân ở vùng đông bắc Nhật Bản đã thử nghiệm một loại máy bay không người lái mới có thể di chuyển trên các cánh đồng lúa và thực hiện các thao tác theo sự điều khiển của các nông dân cao tuổi.
“Đây là công nghệ cao chưa từng thấy”- Isamu Sakakibara, một nông dân trồng lúa 69 tuổi ở khu vực Tome, vùng cung cấp gạo cho Tokyo từ thế kỷ 17 cho biết.
Các nhà phát triển máy bay không người lái nông nghiệp mới nói rằng họ đang hỗ trợ về công nghệ cao cho các cộng đồng nông thôn khi đối mặt với tình trạng thiếu lao động vì những người trẻ tuổi rời nhà ra thành phố.
“Khi chúng ta đang thiếu hụt lực lượng nông dân thế hệ tiếp theo, trách nhiệm của chúng tôi, cùng với những công nghệ mới, là tăng cường sản lượng và thu nhập của nông dân thông qua việc giới thiệu những công nghệ hiện đại” - Isamu Sakakibara người cũng đang đứng đầu hợp tác xã nông nghiệp địa phương tại thành phố Tome, tỉnh Miyagi nói.
Mục đích là giảm bớt gánh nặng thể chất và cải thiện năng suất ở các vùng nông thôn, đối phó với việc tỉ lệ sinh giảm hàng chục năm qua và việc nhiều người trẻ chuyển đến các khu vực đô thị.
Ở Tome, nông dân ở độ tuổi trung bình 67 - 68 tuổi và họ chỉ còn lại 4 - 5 năm canh tác nữa, Isamu Sakakibara nói. Máy bay không người lái có thể phun thuốc trừ sâu và phân bón vào ruộng lúa trong khoảng 15 phút - một công việc mất hơn một giờ bằng tay và cần nông dân mang những chiếc bình nặng.
Đồng bộ hành động từ Chính phủ
Theo các quan chức Bộ Nông lâm ngư nghiệp Nhật Bản, việc thúc đẩy các giải pháp công nghệ cao trong nông nghiệp lần đầu tiên đã được đưa vào một chiến dịch chung được gọi là Xã hội 5.0 của chính phủ trước sự suy giảm về số lượng lao động và các kỹ năng trong các trang trại và chăn nuôi thủy sản.
Trung tâm trong chiến lược của Chính phủ Nhật Bản về công nghệ nông nghiệp là nỗ lực cải tiến cách thức mà ngành công nghiệp, học giả và chính phủ cộng tác về những đổi mới trong ngành robot, công nghệ sinh học, dữ liệu lớn và AI - điều được coi là cần thiết cho sự gia tăng đáng kể về năng suất lao động.
Với việc tận dụng vào công nghệ, những chiếc máy kéo tự lái hay những bộ quần áo máy tự động giúp lực lượng lao động ngày càng ít ỏi đi hiện nay tạo ra nhiều sản lượng hơn. Điển hình, công ty Mebiol ở Chio đang ứng dụng công nghệ được sử dụng để sản xuất màng polymer thấm cho máy lọc thận để đưa ra một giải pháp khả thi cho đất nhằm cung cấp ít nước và ít hóa chất nông nghiệp hơn cho các cây trồng. Không chỉ giúp tiết kiệm tài nguyên, sáng kiến trên còn có nhiều giá trị hơn đối với một xã hội đang thiếu nông dân trẻ khi việc ứng dụng công nghệ này cho phép những người có ít kinh nghiệm nông nghiệp có thể bắt đầu trồng trọt gần như ngay lập tức.
Bên cạnh đó, một sáng kiến lớn khác cũng đang được chính phủ Nhật Bản thúc đẩy, hy vọng sẽ khuyến khích những người trẻ tham gia vào nông nghiệp là sử dụng công nghệ trí thông minh nhân tạo (AI) và dữ liệu lớn để tạo ra cơ sở dữ liệu thời gian thực về các cánh đồng mà có thể tiếp cận được thông qua các thiết bị thông minh. Đề án của chính phủ sẽ cung cấp cho nông dân những khuyến nghị kịp thời về cách thích nghi với những thay đổi trong thời tiết và những thách thức khác phát sinh trên cánh đồng.
Shota Chiba - nông dân 29 tuổi ở Tome - cho biết, công nghệ có thể hiện đại hóa nông nghiệp và thu hút những người trẻ tuổi trở lại với đất đai.
“Mọi người vẫn thường nghĩ rằng nông nghiệp là một công việc khó khăn và lao động nặng nhọc, nhưng nó không còn là như vậy nữa nhờ cơ giới hóa dần dần” - Shota Chiba nói.
