*
Có phải con đường đến chinh phục trái tim của ai đó phải đi qua dạ dầy? Có phải những lời nồng nàn có cánh đều chấp chới như làn khói bay lên, len lỏi vào cánh mũi, khiến ai đó xao lòng? Nếu đi qua những con ngõ của Hà Nội, những con ngõ xinh xinh như nét lông mày thiếu nữ, đó là những nẻo đường ẩm thực rất đỗi ảo huyền.
Một ngày hạ vãn, khách bộ hành chợt thả bước vào một con ngõ xiên xẹo, nối giữa con phố Cầu Đông và Hàng Chiếu (Hà Nội). Con ngõ ấy nổi tiếng lắm, hấp dẫn lắm và hút hồn lắm: Ngõ Đồng Xuân. Như mọi cái ngõ khác ở Thủ đô, ngõ Đồng Xuân bé tin hin như cái lỗ mũi hếch lấm lem của một con nhóc lê la chốn cửa chợ.
Đứng từ ngoài nhìn vào, người ta dễ hoa mắt chóng mặt vì chẳng thấy đường đâu, toàn người với người di chuyển liên tục như những con kiến thợ tất bật. Chẳng có đường cũng phải, bởi lòng ngõ chỉ rộng chừng 2,5 mét, lại lúc nào cũng âm u, chẳng mấy đoạn có ánh mặt trời.
Song, hãy dấn chân vào trong đó, chỉ một vài mét thôi, khách như chui vào một ngăn tủ bí mật kiểu Hẻm Xéo trong trường thiên kỳ ảo “Harry Potter” và rơi tõm vào một thế giới khác, một vương quốc của bếp núc, của đồ ăn, của những hàm răng và những tiếng suýt xoa khoan khoái đầy thỏa mãn.
“Này bác, mời bác vào xơi cơm đầu ghế cho chắc dạ sau một buổi chợ tất bật”. Cơm đầu ghế ở ngõ Đồng Xuân là tiền thân của các loại cơm sau này như cơm bụi, cơm bình dân... Gọi là cơm đầu ghế là bởi thực khách đến đây ăn đều ngồi trên những chiếc ghế băng đơn giản, cục mịch.
Ừ chẳng cục mịch thì sao, bởi thực khách cũng đâu có đòi hỏi cao sang gì, họ là chị em tiểu thương buôn thúng bán mẹt, dân buôn chuyến, rồi cửu vạn... Nhưng cơm đầu ghế ở ngõ Đồng Xuân ngon lắm, gì thì gì, đây cũng là nơi tập trung đủ "sơn hào hải vị" của Thủ đô, thế nên món ăn ở quán cơm vừa tươi ngon, vừa đa dạng.
Ở quán cơm đầu ghế tuềnh toàng này, thế mà có đủ mọi các món ăn. Đơn giản như nhộng rang lá chanh, tép riu tươi rang khế, tóp mỡ chưng cà chua “bình dân đến mức không thể bình dân hơn” cho đến chim quay, gà tần, thịt kho tàu, xá xíu chưng Mai Quế Lộ, khâu nhục, măng ninh chân giò, miếng măng mực... cái gì cũng có.
Cũng bởi đây là cái ngách ruột của cái dạ dày của thành phố - chợ Đồng Xuân - nên thượng vàng hạ cám chẳng thiếu thứ gì. Kể ra có muốn ăn "gan rồng, lưỡi phượng" thì cứ mạnh dạn hỏi bà chủ hàng cơm, có khi, chưa nói hết lời đã thấy đĩa đồ ăn được bày trước mặt ấy chứ.
**
Cái sự sung túc của chợ Đồng Xuân, nhất là ở các thứ hàng hóa phục vụ bếp núc, nấu nướng giải thích tại sao vùng lõi phố cổ mới là nơi ăn sành, ăn sang bậc nhất Hà Nội, và người ta cứ mê mải, đắm đuối bám lấy chốn này để sinh sống, kiếm ăn. Trong con ngõ này, đúng thực là, “lý tưởng ở quê, không bằng ngồi lê đầu ngõ”.
Thế nên, nhiều kẻ “tiền lưng, bạc bị” cứ chén cơm đầu ghế cho ngon - bổ - rẻ, lại tiện chuyện giao lưu, buôn bán với bạn hàng. Nhiều cái miệng sành sỏi chẳng liên quan gì đến chợ búa, buôn bán cũng thường mò ra đây. Họ ngồi ăn nhàn tản, tay la đà nâng chén rượu, tay ngầy ngật cầm cái móng giò, ngắm nghía như ngắm người tình, rồi nhẹ nhàng nhắm cái béo bùi, cái sừn sựt... mặc kệ thế gian qua lại, mặc cả bán mua chao chát.
Mà lục tung cả Hà Nội, cũng chỉ có chốn này còn thứ cơm đầu ghế đã được ông Thạch Lam đưa vào “Hà Nội băm sáu phố phường”, cũng ở mạn chợ Đồng Xuân, cũng dành cho dân tiểu thương buôn bán, nhưng bán cả ngày đêm chứ không theo “giờ hành chính” như thời buổi này.
Nhưng nhìn anh “cửu vạn” ngồi chồm hổm cả hai chân ở mỏm đầu ghế chênh vênh mà vẫn ào ạt gắp - lùa - nhai - nuốt trơn tru, không rớt hạt cơm nào mới thấy thực tài. Dường như kỹ năng đó vẫn được rèn luyện và truyền cho nhau từ thuở mồ ma chợ Đồng Xuân cho đến ngày nay vậy.
Bác không ăn cơm đầu ghế thì mời bác xơi bún chả. Nói chẳng điêu ngoa, bún chả que tre ở chợ Đồng Xuân nức tiếng giang hồ. Vào hôm nào trời lành lạnh, bạn hãy nhẹ nhàng ngồi xuống ghế và kêu một suất. Giữa cái không gian tù mù bởi những mái che quán thấp rịt, những làn khói bốc lên từ những que chả nướng than hoa cứ lảng bảng, cứ vấn vít và quyện với ánh sáng âm âm tạo thành thứ ánh sáng om om vô cùng huyền ảo và diệu vợi.
Tiếng mỡ xèo xèo, mùi thơm của những miếng thịt ba chỉ ướp khéo bốc lên khiến mồm, mắt, mũi, tai của thực khách cứ gào thét như một kẻ đang yêu đơn phương đòi thỏa mãn. Đau khổ đấy nhưng cũng hạnh phúc biết bao, khi tình yêu của y được đền đáp, khi răng lưỡi y vồ vập lấy miếng chả ướt đẫm nước chấm chua cay.
***
Ngõ Đồng Xuân đâu chỉ có thế! Dường như mọi đặc sản Bắc - Trung - Nam đều hội tụ về đây. Phở gà, phở bò, phở xíu, bún thang, bún ốc, bún đậu mắm tôm, bún bò Nam Bộ, bún bò giò heo Huế, hủ tíu khô, hủ tíu nước, miến trộn, miến lươn, cháo gà, cháo sườn, bánh xèo, bánh tôm, bánh rán lúc lắc, bánh cuốn, bánh bột lọc, nem lụi, gà tần, chim quay, chả rươi, hải sản tươi rói, rồi hàng chục thức chè bánh, đồ ngọt khác... thôi thì đủ cả.
Chưa hết, những thứ đặc sản hiếm có khó tìm lại cũng thường xuất hiện. Nào là rau sắng chùa Hương xanh mươn mướt khiến ông Tản Đà ngày vật vã vì thèm, vì đường xa cách trở nay cũng đi thõng thện dọc ngõ trong quang gánh, sánh vai cùng với gánh nhót đỏ au mới nhìn đã tứa nước miếng, hay gánh ổi găng xanh mỡ màng nhìn chỉ muốn cắn ngay thôi.
Mua bán, ăn uống ở con ngõ này cũng có quy luật. Ví dụ như ở đầu con ngõ nối với phố Cửa Đông, luôn vật vạ một hai gánh “ghẹ ngất”, thứ ghẹ không tươi đành đạch, mà cũng không chết ngắc chết ngứ, nó mới chỉ ngất thôi, bán giá rẻ bằng nửa ghẹ tươi mà vẫn ngon hơn ghẹ đông lạnh.
Thế nhưng, trong thúng ghẹ ngất đó có con tươi ngon, có con lại chán chết. Cái khôn khéo, lọc lõi của người ăn, người bán bộc lộ hết ở đây. Người nào sành ăn, chỉ cần nhấc con ghẹ lên là biết chất lượng thịt tươi - ôi, chắc - óp, ngọt - tanh, ngon - dở.
Với những người như vậy, bà hàng sẽ phục vụ với ánh mắt kính nể, đưa con ghẹ cho với kiểu “anh hùng tặng bảo kiếm, hồng phấn tống giai nhân”. Còn với những người không biết chọn, hoặc được đưa con nào ăn con đấy, có dở cũng không dám kêu ca thì đích thị là “gà”, có khi bị tính tiền đắt hơn.
Kỳ lạ thế đấy, nhưng đó là cái nét, cái chất của chốn chợ búa này. Mọi bài học đều phải trả bằng tiền, và ông thầy tốt nhất luôn tính học phí cao nhất. Thế nhưng, cũng có thứ kỳ lạ đáng yêu. Bạn đã bao giờ nhìn thấy một tay nam nhi “mắt phượng, mày ngài, hàm én” cực kỳ uy phong, lại ngồi cuốn gỏi bì trộn thay cho vợ chưa.
Họ cuốn rất say mê, chẳng nề hà gì tư cách “đại trượng phu” cả, vợ bảo cuốn thì ngoan ngoãn ngồi cuốn thôi. Sau khi cuốn xong, lại hớp một hụm trà to tướng bàn tinh những chuyện Nga - Mỹ căng thẳng, tên lửa đạn đạo xuyên lục địa nghe dựng hết tóc gáy cả.
Thôi mà kệ, cứ bước đi trong con ngõ này. Những quán lại ken những quán. Những người lại ken những người. Những đầu ghế lại ken đầu ghế. Ngõ cứ nhảy múa trong bản hòa tấu ẩm thực của riêng mình, khiến mọi khách bộ hành đi qua ngõ phải rộn lên thú yêu đương sau khi con tì, con vị được thỏa mãn.
Đã bao bàn chân đi qua ngõ Đồng Xuân, ngõ Phất Lộc, ngõ Tạm Thương... những con ngõ Hà Nội trìu mến lòng người theo đúng nghĩa đen. Để rồi, khi tâm hồn đói khát, một ngày kia, bàn chân sẽ lần về để được ăn, được ngắm, được nhìn, được hít thở tình yêu của ngõ!
