Nhớ ngày phở xa vắng
COVID-19 khiến chúng ta nhận ra rằng phở thân thiết và quan trọng với cuộc sống như thế nào, chứ không chỉ là một món ăn như muôn triệu món ăn.
Nhớ nhung, thèm thuồng, nôn nao, phấp phỏng, mong mỏi, hân hoan, vồ vập, sung sướng... Đó là tâm trạng của chúng ta dành cho phở, khi các quán phở phải đóng cửa vì yêu cầu giãn cách xã hội trong 20 ngày để chống đại dịch COVID-19 vào tháng 8.2021. Mới đấy mà đã 3 năm trôi qua.
Hóa ra, con người của cái thời cơm phở phè phỡn này đã hư hỏng nhiều vì được nuông chiều. Thì đấy, đi khắp Hà Nội có biết bao nhiêu quán phở bán từ tinh mơ đến tờ mờ sáng. Người ta đau đầu vì không biết nên chọn ăn ở quán nào, ăn phở gì khiến việc đi ăn phở thôi đôi khi trở thành trò lẩn thẩn của kẻ “nhiều điều kiện”.
Để rồi, đến một lúc, COVID-19 xuất hiện. Từ kẻ được nuông chiều nhắm mắt quờ tay giữa ngày mồng Một Tết cũng có phở để ăn, bỗng dưng lâm cảnh “cơ hàn” đói khát phở suốt gần cả một tháng trời.
Phở bỗng nhiên lấy lại thứ giá trị quyền uy của mình, mở mắt cho con người hiện sinh hư hỏng kia thấy được mình còn hơn một món ăn và không thể lượng hóa bằng những khái niệm như calorie, dinh dưỡng, chất béo... chỉ nhằm làm đầy những cái dạ dày rỗng tuếch.
Đừng tưởng rằng, khi phở biến mất, con người vẫn sống tốt bằng cơm, bánh, cháo và mỳ tôm. Bởi dù thế nào, chúng ta vẫn cứ thèm thuồng một bát phở phủ những miếng gàu chen mỡ vàng óng ả, những miếng nạm nâu trầm, được rắc lên mướt mát hành chẻ xanh rì rồi ngập tràn trong nước phở nóng rãy thơm đến nồng nàn.
Thấy không, con người no đủ, anh đã hiểu thế nào là phở chưa? Anh có thấy phở quý giá vô cùng không? Có thấy những phố phường Hà Nội khi không còn hàng phở là lập tức đánh mất linh hồn của mình không? Anh có nhận ra rằng, không chỉ “phố Phái thâm nâu”, hay “cây cơm nguội vàng, cây bàng lá đỏ” mới đem lại vẻ đẹp cho Hà Nội, mà cả những miếng chín, miếng tái, quả thăn, quả bắp không?
Anh có nhìn thấy biết bao người Hà Nội đi lang thang vô định trên đường phố, mắt tuyệt vọng nhìn vào những hàng phở đóng cửa lạnh lùng, khô khốc, không một chút tình cảm, không hẹn ngày tái ngộ, để rồi những ngọn khói phở len lén trong ký ức hành hạ đến vật vã, đến thất điên bát đảo hay không?
Phở như một tình nhân trong mộng vốn vô cùng yêu thương trân quý, nhưng khi đã chiếm đoạt thỏa thuê lại sớm buông lòng ruồng rẫy. Để rồi, khi mối nhân tình đó vụt tan, vụt biến, mới thấy tiếc nuối và nhận ra rằng mình đã đánh mất một thứ trân quý bởi sự thừa mứa đâm chán chường.
Cánh cửa đóng sập của quán phở khiến người Hà Nội rất đau. Quán cũ đây nhưng phở đâu rồi, những bó hàng hoa treo xanh biếc đâu rồi, những tảng thịt chín lộng lẫy đâu rồi, những làn khói ấm thơm nức nở đâu rồi, những âm thanh dao thớt lanh lảnh hay tiếng húp nước sụp soạt đâu rồi? Tất cả đã như cánh hạc vàng bay mất, chỉ còn chút lưu hương của quế hay hồi.
Không thể quên được cảm giác hụt hẫng, mất mát khi đi lướt qua những hàng phở bị đóng cửa im ỉm, với những lò than vẫn nguội lạnh, trơ cả tro xỉ đã kịp bạc màu. Phở Bát Đàn, đóng. Phở Ấu Triệu, đóng. Phở Tư Lùn, đóng. Phở Biên, đóng. Phở Hàng Đường, đóng. Phở Khôi, đóng. Phở Sướng, đóng. Phở Vui, đóng. Phở Hà Nội, thôi từ nay đừng gọi tên nhau.
Có người đã hỏi: “Thèm quay quắt thế sao không tự nấu phở?”. Ơ hay, ăn phở ở nhà đã chán rồi đừng nói gì đến việc nấu phở. Bởi ở nhà thì làm gì còn không gian tạo ra “Di sản văn hóa phi vật thể” như ở quán phở.
Thịt, xương, bánh phở, rau hành, dụng cụ nấu nướng... có thể mua được “trong một nốt nhạc”, nhưng đố anh mua được cái bầu không khí đã trầm tích mùi bò, mùi gừng, mùi nước dùng và thanh âm xôn xao, náo nhiệt của quán phở. Và điều kiện để nấu một nước phở cho ra nước phở đã.
Hầu như những con nghiện phở chuẩn mực đều thấy rằng phở nhà mình nấu ăn không bao giờ ngon bằng phở của quán. Nào có thiếu gì đâu, thậm chí, nguyên liệu chế biến còn hảo hạng gấp vạn lần, nhưng không thể nào sánh được. Đâm ra nhiều người cứ bị mang tiếng oan “thích lê la ăn phở ngoài đường”.
Có lẽ là bởi phở nấu ở nhà, ăn ở nhà thiếu mất một yếu tố - mà khốn nạn thay lại cực kỳ quan trọng - đó là yếu tố “tinh thần phở”. Như đã nói, phở là một thực thể sống động bởi lớp lớp văn hóa từ khi hình thành đến giờ, cho nên phở có tinh thần của riêng mình, chứ không đơn thuần là một món ăn.
Vậy tinh thần của phở nằm ở đâu? Rất đáng tiếc là tinh thần đó không nằm ở nhà, hay bát phở nấu ở nhà mà nằm ngoài đường phố, vỉa hè, và không gian quán. Xuất thân từ một món ăn đường phố, tinh thần của phở là thấm đẫm hơi thở của phố phường. Những gánh phở đặt ghé trên vỉa hè, người ăn phở đứng ngồi lô xô trên vỉa hè, hiên nhà từ thuở sơ khai đã tiêm nhiễm tinh thần đường phố cho phở.
Sau này, khi vào trong quán, phở vẫn tiếp xúc rộng rãi với môi trường đường phố với những bếp lò đun nồi nước phở đặt ngoài vỉa hè, những tảng thịt treo lúc lắc trong hồng trần, và đặc biệt khu làm phở bao giờ cũng được đặt sát đường phố nhất, không bao giờ để ở cuối phòng hay sâu trong quán.
Ngồi trên vỉa hè ăn một bát phở bao giờ cũng thống khoái vô cùng. Ăn một bát phở chín gầu vào một buổi sáng chan hòa ánh sáng huyền ảo, trong thanh âm rộn rã của còi xe, tiếng người rì rầm trò chuyện, tiếng gọi phở, điều phở, tiếng loảng xoảng của thanh sạn cọ vào chảo khi áp chảo hay tái lăn, tiếng xuýt xoa vì cay và nóng.
Nào đã hết. Còn mùi nữa chứ. Mùi bã trà ngai ngái, mùi bã mía ngòn ngọt, mùi khói xe khen khét, mùi gây gây lưu cữu của thịt bò, mùi của bụi bặm, mùi nước hoa người, mùi cà phê chín trong phin, mùi của chợ búa họp vội gần đó... Tất cả, tạo nên tinh thần của phở, khiến người Hà Nội phải tâm đắc: Đây mới đúng là phở.
Cà phê bệt của người Sài Gòn đôi khi ngon khi giơ ly cà phê lên, bỗng một cơn gió bay qua khiến hàng me trút lá như mưa. Và rồi, một vài cánh lá me mảnh mai vô tình đậu vào ly cà phê đem lại chút ngon lành, thi vị cho người uống. Để rồi, khi khi ngồi bệt trên vỉa hè Sài Gòn uống một ly đen, lòng lại mong ngóng một cơn mưa lá me. Những thứ đó, dần tạo thành tinh thần của cà phê bệt, như phở vậy.
Hà Nội không thể không có phở
Rồi cũng đến ngày hết cách ly, giãn cách. Thật là một cảnh “toàn dân đi ăn phở” tưng bừng, cho thấy tình yêu lớn lao của chúng ta dành cho phở. Trên Facebook người ta kháo nhau rằng xem đã kịp ăn phở chưa, rằng phở Thìn Bờ Hồ sáng nay, người ăn phở đông, xếp thành dãy dài như dãy Trường Sơn.
Câu chuyện chủ đạo của những ngày đó chỉ phở và phở. Bởi qua bao ngày giông bão, mới thấy quý lúc bình yên. Đã qua cơn nhịn phở “những hăm mấy ngày”, thì có phở để ăn đã là tuyệt vời lắm rồi. Bất chấp nước cuối nồi gia thêm nhiều nước lọc nên đục và mặn, thiếu mùi thơm của xương bò; bất chấp chưa có nhiều sự lựa chọn nào gầu mỡ hay gầu giòn. Cứ yêu là yêu đã.
Ngồi trước bát phở, hít hà cái mùi phở quyến rũ, kệ cho nước miếng cứ tuôn ra như triều cường; kệ cho con tì, con vị giục giã “ăn đi, ăn ngay, ăn luôn cho sướng”; kệ cho những kẻ đến muộn bị trượt bát phở cuối cùng, thở dài thườn thượt, mặt chảy như nỗi buồn, hãy cứ tận hưởng cái cảm xúc trùng phùng quý giá.
No mắt, no mũi, no tai rồi mới để cái mồm, cái lưỡi được no. Ôi chao, sao mà miếng phở ngon đến thế, hơn đứt mọi thể loại bún, miến, mỳ, cháo tầm thường. Miếng thịt bò đập bép, nở bồng bềnh trong làn nước nóng như một đóa hoa và ngọt ngon gấp vạn lần thứ beefs thăn nội, thăn ngoại hay T-bone.
Miếng phở trôi đến đâu, sự hồi sinh nảy nở ở đó. Đến khi, bát phở an vị trong dạ dày thì mùi thơm bắt đầu tỏa ra thơm ngát khắp cơ thể. Đứng dậy ra về, mùi phở cứ nồng nàn trong cánh mũi mãi không thôi, tạo mùi thơm hãnh diện cho chủ nhân chẳng khác Chanel hay Dior.
Phở của ngày trở về đầy cảm xúc và thăng hoa. Những quán phở quen thuộc lần lượt xóa bỏ cách ngăn, xiềng xích. Hai Bà Trưng, Ấu Triệu, Bát Đàn, Lê Văn Hưu, Lò Đúc, ngõ Trung Yên, Hàng Giày, Phủ Doãn, Hàng Chiếu, Hàng Đường, Hàng Da, Ngõ Trạm, Bờ Hồ, Hàng Đồng, Hàng Vải.. và khắp năm cửa ô chốn kinh kỳ.
Phở, sau thời gian xa cách và sống chậm, đã cho người Hà Nội biết được thế nào là phẩm cách cao quý của mình, một giá trị đã bị sự gấp gáp, khủng hoảng thừa che lấp bấy lâu nay. Phở không phải chỉ là thức ăn cho dạ dày mà còn là suối nguồn tưới tắm cho tâm hồn của người Hà Nội.
Thăng Long, phi chiến địa rồi cũng đã bị khói lửa chiến tranh ập đến và tan biến. Hà Nội phi dịch bệnh, rồi cũng đã lao đao vì dịch bệnh và đứng vững vàng. Nhưng Hà Nội sẽ không bao giờ thiếu vắng được phở. Và Hà Nội sẽ không bao giờ mất phở.
