Lung linh bảo vật trên không gian số

Ý nghĩa tốt lành của Đế hệ thi

Được Thủ tướng Chính phủ công nhận là bảo vật quốc gia năm 2018, Kim sách đế hệ thi được chế tác bằng vàng vào năm 1823 dưới thời vua Minh Mệnh, triều Nguyễn. Có kích thước 23,2cm dài, 13,7cm rộng và dày 1,6cm, Kim sách Đế hệ thi làm theo khổ chữ nhật đứng. Sách có 13 tờ, tờ bìa trước, bìa sau chạm hình rồng mây và 11 tờ ruột khắc sách văn.

Theo thông tin từ Bảo tàng Lịch sử Quốc gia (BTLSQG), dưới triều Nguyễn, vua Gia Long đã quy định cách viết tộc phả nhà Nguyễn: Con cháu Nguyễn Hoàng vào Nam thì chép theo họ tôn thất Nguyễn Phúc; con cháu của Nguyễn Hoàng ở Bắc và các chi trước Nguyễn Hoàng ở Thanh Hóa thì thuộc về họ Nguyễn Hựu. Theo truyền thống đó, năm Quý Mùi (1823), để giữ nghiệp lâu dài cho mình và con cháu, vua Minh Mệnh đã tìm ra phép đặt tên đôi, theo đó, người kế nghiệp khi nối ngôi, có thể lấy một chữ làm tên, lấy chữ Nhật làm nghĩa tượng trưng ngôi vua. Dòng đế (Đế hệ) được kế thừa đế nghiệp và dòng thân (Phiên hệ) là để bảo vệ Đế hệ. Vua đã thảo 11 bài thơ, gồm bài Đế hệ thi và 10 bài Phiên hệ thi. Đế hệ thi có 20 chữ với ý nghĩa tốt lành và uyên bác, dùng làm từ đứng trước cho 20 đời nối tiếp sau kể từ đời vua Minh Mệnh gồm:

Miên, Hồng (Hường), Ưng, Bửu, Vĩnh

Bảo, Quý, Định, Long, Trường

Hiền, Năng, Kham, Kế, Thuật

Thế, Thụy (Thoại), Quốc, Gia, Xương

Theo phép này, tất cả con trai của vua Minh Mệnh đều phải có từ đứng trước là Miên, sau là tên do Hoàng gia đặt; con trai của thế hệ Miên đều phải có tên bắt đầu bằng Hồng (Hường), sau là tên do Hoàng gia đặt; con trai của thế hệ Hường lại lấy từ đứng trước là Ưng, sau là tên do Hoàng gia đặt... cứ thế đến hết 20 chữ của bài thơ Đế hệ.

Với Đế hệ thi, vua Minh Mệnh mong muốn thế hệ sau truyền nối ngôi vua tới 20 đời, được 500 năm. Tuy nhiên, cuối cùng, dừng lại ở chữ Vĩnh, tức thế hệ thứ 5, đời vua thứ 13 triều Nguyễn.

Sử liệu quan trọng trên ấn vàng

Cũng được chế tác dưới thời vua Minh Mệnh vào năm 1827, ấn Sắc mệnh chi bảo được làm bằng vàng có chiều cao 11cm, chiều rộng 14cm, dày 2,5m và được Thủ tướng Chính phủ công nhận là bảo vật quốc gia từ năm 2015.

Với hiện vật này theo Đại Nam thực lục chính biên, năm Minh Mệnh thứ 8 (1827), Bộ Lễ cùng Phủ Nội vụ, Ty Vũ khố nhận chỉ dụ đúc 5 ấn vàng, trong đó có ấn Sắc mệnh chi bảo. Ấn làm bằng chất liệu vàng 10 tuổi, gồm hai phần: quai ấn và ấn. Quai được tạo hình rồng, đầu vươn về phía trước, 2 sừng dài, đuôi xòe 9 dải hình ngọn lửa, chân rồng 5 móng. Mặt ấn đúc nổi 4 chữ Hán (kiểu chữ Triện): Sắc mệnh chi bảo - 敕命之寶 (Bảo ấn của các sắc lệnh).

Các khảo cứu của Bảo tàng Lịch sử Quốc gia qua những tư liệu còn lại cho thấy ấn Sắc mệnh chi bảo dùng để ban cấp cáo sắc cho văn võ cũng như phong tặng cho thần và người, được đóng trên các loại văn bản sắc phong, chiếu văn... Trong Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ có nói đến lời của vua Minh Mệnh (năm 1828) về việc dùng ấn Sắc mệnh chi bảo để phong tặng, ban cấp cho bá quan văn, võ thay cho ấn Phong tặng chi bảo - 封 贈 之 寶 và quy định dùng ấn Sắc mệnh chi bảo cho cả những chiếu văn, thăng chức tước cho những người có quyền chức, tước, hàm nhưng chưa được cấp sắc. Hiện nay, trong hệ thống bảo tàng, di tích, sưu tập tư nhân trên toàn quốc còn lưu giữ được khá nhiều sắc phong thần và sắc phong quan chức thời Nguyễn có đóng triện Sắc mệnh chi bảo.

“Ấn Sắc mệnh chi bảo là đỉnh cao của loại hình ấn chương thời Nguyễn, là nguồn sử liệu quan trọng ghi lại dấu ấn lịch sử gắn liền với nhà Nguyễn - triều đại phong kiến cuối cùng ở Việt Nam” - Bảo tàng Lịch sử Quốc gia nhận định.

Một góc độ khác của bảo tàng

20 bảo vật quốc gia đang được Bảo tàng Lịch sử Quốc gia trưng bày trên không gian số ở địa chỉ https://baovatquocgia.baotangso.com mang trong mình nhiều thông điệp ý nghĩa. Thông qua không gian trưng bày ảo 3D, du khách được chiêm ngưỡng và khám phá các bảo vật với những hình ảnh từ nhiều góc độ của Trống đồng Ngọc Lũ, Mộ thuyền Việt Khê, Tượng hai người cõng nhau thổi khèn, Bia Võ Cạnh, Bình hoa lam vẽ Thiên nga, Bia điện Nam Giao, Ấn Đại Việt Quốc Nguyễn Chúa Vĩnh Trấn Chi bảo, Trống Cảnh Thịnh, Kim sách đế hệ thi, cuốn Đường Kách Mệnh, tác phẩm Nhật ký trong tù, Bản thảo Lời Kêu gọi toàn quốc kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh... Điều đặc biệt là với mỗi bảo vật, công chúng sẽ có cơ hội chiêm ngưỡng, khám phá đa chiều, không chỉ ở nhiều góc độ khám phá thị giác mà còn là những cấp độ thông tin đáp ứng nhu cầu, cách thức tìm hiểu và trải nghiệm khác nhau.

Theo TS Nguyễn Văn Đoàn - Giám đốc Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, 20 bảo vật quốc gia hiện đang được Bảo tàng lưu giữ đều mang những giá trị lịch sử tiêu biểu, độc đáo và quý hiếm. Mỗi bảo vật là một di sản quý giá, chứa đựng những thông điệp của quá khứ, tinh hoa của nền văn hóa Việt Nam phong phú, đa dạng, giàu bản sắc, phản ánh lịch sử văn hóa lâu đời, truyền thống dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam. lợi thế của ứng dụng 3D giúp cho hình ảnh, hoa văn và những giá trị đặc sắc nhất, mang thông điệp văn hóa, lịch sử từ quá khứ đến thế hệ hôm nay một cách rõ nét. Thậm chí, nhiều thông tin còn chi tiết hơn khi công chúng chiêm ngưỡng trực tiếp hiện vật.

TS Nguyễn Văn Đoàn cũng chia sẻ, đây mới chỉ là bước khởi đầu. Khối lượng thông tin về 20 bảo vật quốc gia được đưa lên không gian mạng tương đối lớn, với những thông tin tổng quan và thông tin phục vụ công tác nghiên cứu, tương tác... Để đáp ứng nhu cầu của du khách, bảo tàng sẽ tiếp tục bổ sung thêm trong khung tư liệu này những thông tin, nghiên cứu mới, tăng cường tương tác để tạo sức cuốn hút nhiều hơn.