Vào năm 2019, tôi được biết đến nữ nhà thơ Laura Garavaglia trong một Liên hoan thơ quốc tế diễn ra tại Hà Nội. Ký một hợp đồng vụ việc với ban tổ chức Liên hoan thơ là Hội Nhà văn Việt Nam, tôi được phân công đi đón và chăm sóc một số nhà thơ quốc tế trong thời gian họ lưu lại Hà Nội. Trong số đó có Laura Garavaglia.
Trong suốt bốn ngày Liên hoan thơ quốc tế tại Hà Nội, tôi nhận thấy Laura Garavaglia không quan tâm lắm đến chuyện ăn uống. Trong một lần dẫn chị và một số nhà thơ nước ngoài khách mời khác đi thăm phố cổ Hà Nội, chị khá chú ý đến lối sinh hoạt của tiểu thương buôn bán mặt đường, và quan tâm đến kiến trúc các ngôi nhà cũ, nhưng đến khi tôi dẫn cả đoàn đi thưởng thức món phở Thìn ở phố Lò Đúc, và ai nấy đều hào hứng với món phở có tiếng này, thì chị lại từ chối để đi về khách sạn, trả lời phỏng vấn truyền hình. Tôi đoán rằng có lẽ do chị lười ăn, nên giữ được dáng người gầy mảnh, không bị phát phì như đa số những phụ nữ châu Âu khác, sau khi đã sinh con.
Bài phỏng vấn nữ nhà thơ Laura Garavaglia do tôi thực hiện đã đăng Báo Văn nghệ sau khi chị về nước. Bài phỏng vấn này đã có tác động lớn đến chúng tôi, và tạo nên bước ngoặt trong sự nghiệp văn chương của tôi. Về phía Laura, chị rất vui mừng và biết rằng, chị đã có một điểm cầu văn chương tại Việt Nam.
Còn vị Chủ tịch Hội nhà văn Việt Nam lúc bấy giờ là nhà thơ Hữu Thỉnh cũng đã đọc được bài báo, có ấn tượng sâu sắc, nên sau đó ông đã liên lạc bằng được với tôi, đề nghị tôi hai việc: Thứ nhất là giúp ông giữ mối liên hệ thường xuyên với nữ nhà thơ Ý, và mời vợ chồng chị sang thăm Việt Nam, dẫn tới miền Trung để thực tế các nơi từng xảy ra chiến trận ác liệt trong lịch sử chiến tranh đất nước; Thứ hai là ông mời tôi về làm việc tại Ban đối ngoại Hội nhà văn Việt Nam.
Tôi đã thuận theo cả hai việc mà nhà thơ Hữu Thỉnh đề nghị. Và tôi nghĩ rằng, đó là mối duyên đẹp trời ban. Mỗi buổi tối, tôi dành thời gian khoảng một tiếng đồng hồ để liên lạc với chị Laura. Chúng tôi đã bàn bạc một kế hoạch hợp tác hai bên thật ăn ý. Cũng trong năm 2019 tôi đã hoàn thành tập thơ đầu tay viết trực tiếp bằng tiếng Anh, cũng đã xuất bản chùm thơ 7 bài ở tạp chí Neuma của Romania, nhưng cả tập thơ thì còn để đó, chưa biết sẽ làm gì với nó.
Dường như có linh tính mách bảo, hay thần giao cách cảm, mà chị Laura chủ động ngỏ ý với tôi rằng, hãy gửi cho chị tập thơ của tôi, để chị đọc. Làm sao chị biết tôi có viết một tập thơ? Quả nhiên đó là điều kỳ diệu!
Sau khi tôi gửi tập thơ “Ẩn số” của mình cho chị Laura khoảng một tháng, thì chị bảo với tôi rằng, chị quyết định dịch tập thơ này sang tiếng Ý và sẽ xuất bản. Tôi ngỡ ngàng xiết bao, và thật chẳng có niềm vui nào sánh được với nỗi ngây ngất của tôi lúc ấy. Và tập thơ “Ẩn số” của tôi đã được xuất bản song ngữ Ý - Anh năm 2020 tại Ý, có phát hành rộng rãi toàn cầu qua kênh Amazon.
Đến năm 2023, khi tôi sang Ý dự Liên hoan thơ châu Âu lần thứ 13, tôi thật hạnh phúc khi thấy tập thơ “Ẩn số” của mình được trưng bày và bán trong sự kiện. Sau khi nghe tôi đọc thơ và giao lưu trong sự kiện, một số khán giả Ý đã mua sách thơ “Ẩn số” và đến xin chữ ký của tôi vào sách.
Laura Garavaglia dành tình cảm đặc biệt cho Việt Nam. Chị cũng đã dịch tập thơ “Sông núi trên vai” của 60 tác giả Việt Nam thời chiến tranh sang tiếng Ý, xuất bản bằng ba ngôn ngữ Ý - Việt - Anh. Chị viết trên báo chí Ý rằng, tại đất nước quê hương chị, độc giả không được biết đến thơ văn Việt Nam, nên chị mong muốn thay đổi điều này, giới thiệu vẻ đẹp thơ văn Việt Nam tới bạn đọc Ý.
Chị cũng rất yêu thích giọng đọc thơ Việt Nam kể từ lần đầu tiên được thưởng thức các giọng đọc thơ Việt trong Liên hoan thơ quốc tế tại Hà Nội năm 2019. Chị phát biểu cảm nhận của mình, rằng thấy âm thanh tiếng Việt đọc thơ đẹp du dương như tiếng hát. Vì thế, khi tôi đến dự Liên hoan thơ châu Âu, ba ngày liền trong sự kiện, chị đã nghe tôi đọc thơ bằng tiếng Việt, nhưng khi tới ngày tôi đến thăm nhà chị, gặp chồng con của chị, chị vẫn đề nghị tôi đọc thơ bằng tiếng mẹ đẻ cho chồng và con chị nghe. Cả nhà chị đều tán thưởng rất nồng nhiệt. Chị còn ghi lại giọng đọc thơ của tôi để thỉnh thoảng nghe lại. Điều này khiến tôi vừa tự hào, vừa ngạc nhiên.
Bởi thực ra khi gặp chị ở Việt Nam năm 2019, chị cũng đã chia sẻ cảm xúc của chị khi nghe giọng đọc thơ tiếng Việt của người Việt, nhưng tôi vẫn còn không tin lắm, nghĩ là chị khen ngoại giao mà thôi. Cái gì quen quá cũng thành ra tầm thường là thế. Nay khi tôi sang Ý, đọc thơ bằng tiếng Việt, thì không chỉ có chị Laura ghi âm lại để nghe sau này khi tôi không còn ở đó, mà một số tác giả Ý khác cũng khen giọng đọc thơ tôi, nói rằng mỗi lời vang lên như tiếng hát ngọt ngào rung động trái tim, và họ đều ghi hình lúc tôi đang đọc thơ để sau này còn xem và nghe lại được.
Đến lúc ấy thì tôi mới dám tin thực sự là giọng đọc thơ Việt bằng tiếng Việt quả thực hấp dẫn. Khi tôi đọc thơ, mặc tấm áo dài vàng truyền thống Việt Nam, các bạn thơ Ý đã gọi tôi là đóa hoa mĩ nhân vàng (Yellow Poppy), bông hoa nở rộ tại khắp các nước châu Âu vào tháng 5, khi tôi đang ở đó.
Trong lịch sử sự kiện này, tôi là tác giả Việt Nam đầu tiên tham dự Liên hoan thơ châu Âu, do Ngôi nhà thơ Como (Ý) tổ chức. Liên hoan thơ này do nhà thơ Laura Garavaglia sáng lập từ năm 2011 và tổ chức hàng năm, với sự hỗ trợ của Hội đồng thành phố Como và các trường Đại học văn hóa, nghệ thuật địa phương. Chị Laura nói, sau khi mời được tôi tới với Liên hoan thơ châu Âu, chị sẽ tiếp tục mời các tác giả Việt Nam khác tới với Liên hoan này vào các năm tiếp theo. Chị nói, tác giả Việt Nam sẽ là dấu ấn khác biệt giữa các tác giả châu Âu trong sự kiện này.
Tâm nguyện và tình cảm của chị đối với Việt Nam thật là đẹp. Tôi cũng rất vui khi được góp phần giới thiệu dịch giả Bằng Việt với chị Laura, và năm 2020, dịch giả Bằng Việt đã dịch tập thơ “Những sự vật hiện hữu” của Laura sang tiếng Việt, tập thơ đã đến với độc giả Việt Nam do NXB Hội nhà văn ấn hành.
Laura sinh ra ở Milan, chị kể rằng trong một lần chị đến thăm Como, ngắm hồ Como diễm lệ, và rồi chị gặp Chicco, một chàng trai đẹp và nồng nhiệt ở Como, thế là tình yêu đến, khiến chị vĩnh viễn ở lại nơi này. Người Ý vốn trân trọng tình cảm gia đình. Dù yêu thơ, nhưng khi các con còn nhỏ, Laura đã dành hết tâm sức chăm lo cho hai con, một trai, một gái. Đến khi các con đến tuổi đi làm, chị nói với chồng con rằng, từ nay chị sẽ dành phần lớn thời gian và tất cả đam mê cho thơ. Chồng con chị tôn trọng ý nguyện của chị. Và chị cùng các cộng sự thân tín đã đứng ra thành lập Ngôi nhà thơ Como, chuyên tổ chức sự kiện Liên hoan thơ châu Âu hàng năm.
Điều đáng ngạc nhiên là, khi sự kiện Liên hoan thơ châu Âu diễn ra tại Como, không chỉ các cộng sự của Laura tại Ngôi nhà thơ Como và các bên thuê ngoài cùng thực hiện, mà chồng và các con chị cũng nhiệt tình tham gia hỗ trợ Laura trong việc tiếp khách, đưa đón khách thơ. Hai con chị, con trai là nhà toán học, làm việc ở Đức, cũng về hỗ trợ cho mẹ, con gái là một chuyên gia công nghệ, làm việc ở hai nơi, Tây Ban Nha và Ý, nhưng cũng sắp xếp thời gian giúp mẹ trong sự kiện. Đặc biệt, chồng chị Laura, anh Chicco thì lại quá nồng nhiệt và gây ấn tượng bởi cách ứng xử gần gũi và những “xen” lãng mạn kiểu Ý mà ông thể hiện với vợ, với các nhà thơ khách mời nữ.
Trong ba ngày diễn ra Liên hoan thơ châu Âu tại Como, Laura tổ chức tới 7 cuộc đọc thơ, diễn thơ, gặp gỡ, đối thoại... giữa các nhà thơ khách mời và các nghệ sĩ, diễn viên, sinh viên, giới văn học địa phương, quan chức địa phương. Không chỉ có vậy, tác phẩm thơ của khách mời đã được dựng thành phim ngắn, tác phẩm âm nhạc, hội họa, và nhiều hình thức sáng tạo nghệ thuật đa dạng khác.
Tôi cũng như các nhà thơ tham dự sự kiện này rất xúc động sâu xa khi thấy tấm lòng trân trọng và sức sáng tạo tuyệt vời của người Ý dành cho tác phẩm của mình, nâng tác phẩm của mình lên một tầm cao mới, và được lan tỏa thật đặc biệt, thật đậm sâu với tình cảm nhiệt thành, nồng ấm.
Laura nói, một trong những mục đích của Liên hoan thơ châu Âu là nhằm tôn vinh tác giả thơ đương đại, phổ biến tác phẩm thơ đương đại, tạo sự thấu hiểu của công chúng với tác giả và tác phẩm. Công chúng nên hiểu rằng những tác phẩm thơ đương đại cũng rất giá trị, rất đáng thưởng thức, chứ không nên chỉ biết đến các tác phẩm thơ cổ điển của các nhà thơ đã qua đời từ lâu.
Chị nói, bản thân muốn lan tỏa điều này dù rất khó khăn, rằng các nhà thơ và những nhà phê bình, cần nỗ lực, thậm chí là phải đấu tranh hết sức để phổ biến và tôn vinh giá trị thơ đương đại. Tôi đã ghi nhớ điều này khi Laura nói bên hồ Como, ngay khi tôi kết thúc phần diễn đọc bài thơ “Bài ca sông Hồng”. Đó là điều nằm lòng và tôi sẽ theo bước chân của chị.
Chị Laura, một phụ nữ Ý điển hình, sống tận lực cho gia đình, nhưng lại cũng biết dấn thân vì thơ ca, niềm đam mê sâu thẳm trong chị. Với Ngôi nhà thơ Como, và Liên hoan thơ châu Âu, chị đã khiến cả thế giới biết đến Como xinh đẹp và nồng nhiệt độc đáo. Chị chính là linh hồn thơ của Como.
