***
Nơi tôi lớn lên, một thời không biết đặt vào đâu trên đất Hà Nội. Đó là khu tập thể nghèo một nhà máy sửa chữa ôtô thuộc Bộ Thuỷ lợi mà cả bố và mẹ tôi là công nhân ở đó. Khu tập thể ấy nằm sát ngay làng Văn Quán của thị xã Hà Đông nhưng hộ khẩu lại ghi rõ ràng xã Tân Triều, huyện Thanh Trì, Hà Nội. Địa thế “không biết đặt vào đâu ấy” nuôi dưỡng một thế hệ “nửa phố, nửa quê”. Nghĩa là khi đi học thì băng qua cánh đồng lúa bát ngát, tối về lại ngồi hè đường Quốc lộ 6 chơi mấy trò trẻ con.
Quốc lộ 6, đoạn từ Ngã Tư Sở về Hà Đông sau này mới trở thành đường Nguyễn Trãi vẫn còn ghi dấu ấn về tuyến tàu điện với “tiếng leng keng tàu sớm khuya” chạy băng qua Nhà máy công cụ số 1, khu Cao Xà Lá, Đại học Tổng hợp...
Nhưng Hà Nội trong vai trò là một Thủ đô không thể là một nơi tù túng, chật hẹp tới mức chỉ 10km cách hồ Hoàn Kiếm đã là địa phận... tỉnh khác. Có người, chắc phải yêu Hà Nội lắm ví von rằng: Hình hài và vị trí của Hà Nội giống như trái tim mà đất nước là một cơ thể thống nhất. Để đất nước vững mạnh thì trái tim phải khoẻ mạnh.
Lần giở lịch sử, tìm lại những tấm bản đồ xưa cũ mới hình dung ra sự thay đổi của Hà Nội qua từng thời kỳ.
Tháng 9.1888, tức là cách đây 135 năm, Thống sứ Bắc Kỳ cho lập một bản đồ vẽ tay chỉ giới thành phố Hà Nội. Theo bản đồ này, ranh giới phía Bắc với tỉnh Hà Nội là hồ Trúc Bạch, phía Nam là khu nhượng địa Đồn Thủy, phía Tây là thành Hà Nội và Văn Miếu. Diện tích thời kỳ đầu là 945ha với dân số khoảng 100.000 người. Thành phố chia ra làm 8 hộ và hộ phố, tương đương như quận hiện nay. Sau đó Hà Nội, trong vai trò là một tỉnh, tiếp tục bị thu hẹp.
Sau Cách mạng tháng Tám, ngày 9.11.1946, tại kỳ họp thứ 2, Quốc hội khóa I đã thông qua Hiến pháp nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa năm 1946. Theo đó, thành phố Hà Nội là Thủ đô nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
Cho đến ngày 10.10.1954, thủ đô Hà Nội được hoàn toàn giải phóng. Ngày 4.11.1954, Hà Nội chính thức thành lập ủy ban hành chính các quận, khi đó Hà Nội có 4 quận nội thành với 34 khu phố và 4 quận ngoại thành với 46 xã, với diện tích toàn thành phố khoảng 130km², dân số khoảng 380.000 người.
Năm 1976, Hà Nội chính thức là Thủ đô của một Việt Nam thống nhất và chỉ 2 năm sau, vào năm 1978, Quốc hội Việt Nam phê chuẩn mở rộng địa giới Hà Nội, sáp nhập thêm 5 huyện Ba Vì, Thạch Thất, Phúc Thọ, Đan Phượng, Hoài Đức và thị xã Sơn Tây của tỉnh Hà Sơn Bình cùng hai huyện của tỉnh Vĩnh Phú là Mê Linh, Sóc Sơn.
Dân số Hà Nội lên tới con số 2,5 triệu người. Đến năm 1991, ranh giới Hà Nội lại được điều chỉnh, chuyển lại 5 huyện và 1 thị xã đã lấy của Hà Sơn Bình năm 1978 cho Hà Tây và Mê Linh được nhập vào tỉnh Vĩnh Phúc. Hà Nội còn lại 4 quận nội thành và 5 huyện ngoại thành, với diện tích đất tự nhiên 924km2.
Đó là thời điểm Hà Nội dần cảm thấy chật chội, bí bách khi mật độ dân cư ngày càng đông đúc, giao thông liên tục ùn tắc.
Và Hà Nội lại được mở rộng với hình hài lớn hơn, xứng tầm vóc hơn. Tháng 5.2008, Quốc hội Việt Nam thông qua nghị quyết điều chỉnh địa giới hành chính Thủ đô Hà Nội và các tỉnh, có hiệu lực từ 1.8 cùng năm. Theo nghị quyết, toàn bộ tỉnh Hà Tây, huyện Mê Linh của tỉnh Vĩnh Phúc và 4 xã thuộc huyện Lương Sơn, tỉnh Hòa Bình được sáp nhập về Hà Nội. Từ diện tích gần 1.000km2 và dân số khoảng 3,4 triệu người, Hà Nội bỗng lớn phổng như Phù Đổng, sau khi mở rộng có diện tích 3.324,92km2 và dân số trên 6 triệu người, nằm trong 17 Thủ đô lớn nhất thế giới.
***
Trở lại câu chuyện Hà Nội 15 năm trước, khi sáp nhập Hà Tây vào Hà Nội, đó là thời điểm xuất hiện những khái niệm “Hà Nội 1” - tức là Hà Nội trung tâm và Hà Nội 2 - khu vực Hà Tây sáp nhập.
Tất nhiên đó chỉ là khái niệm không chính thức bởi mục tiêu phát triển Hà Nội là thống nhất. Mở rộng địa giới có nghĩa là tạo cho Hà Nội những động lực mới về đất đai, nguồn lực con người.
Không phải là bài toán dễ giải. Hà Nội được mở rộng và phát triển nhanh chóng nhưng hệ lụy thì vẫn còn đó với hai từ “quy hoạch”. Đó là câu chuyện về việc di dời công sở ra khỏi nội đô vẫn chậm chạp. Đó là câu chuyện về con đường Lê Văn Lương “cõng tới” hàng chục nhà cao tầng mọc san sát. “Hà Nội tắc đường”, “Hà Nội ô nhiễm”, “Hà Nội cứ mưa là lụt”... - những cụm từ thường xuyên được nhắc đến và nó cho thấy những vấn đề không mới, từng tồn tại hàng chục năm nhưng chưa giải quyết được triệt để.
Năm 2022, khi thăm, chúc Tết Đảng bộ, chính quyền, nhân dân Thủ đô Hà Nội, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã căn dặn: “Hà Nội phải dẫn đầu cả nước trên tất cả các lĩnh vực, không chỉ về kinh tế và đặc biệt, đây là trung tâm đầu não chính trị, hành chính quốc gia, trung tâm văn hóa, nghìn năm văn hóa, hào hoa và thanh lịch, văn hiến, anh hùng”.
Phát huy các nguồn lực để Hà Nội xứng đáng với tầm vóc và sứ mệnh đặt ra nhiều thách thức. Tháng 5.2022, Nghị quyết 15 NQ/TW về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 đã ra đời.
Nghị quyết 15 đưa ra quan điểm chỉ đạo về Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045: Tạo bước chuyển có tính đột phá trong huy động sức mạnh tổng hợp, khai thác hiệu quả tiềm năng, lợi thế của Thủ đô, kết hợp với nguồn lực của cả nước và nguồn lực quốc tế, xây dựng và phát triển Thủ đô thực sự xứng đáng là trung tâm đầu não chính trị - hành chính quốc gia, trái tim của cả nước; trung tâm lớn về kinh tế, văn hóa, giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ và hội nhập quốc tế; xây dựng Thủ đô Hà Nội trở thành đô thị thông minh, hiện đại, xanh, sạch, đẹp, an ninh, an toàn; phát triển nhanh, bền vững, có sức lan tỏa để thúc đẩy vùng Đồng bằng sông Hồng, vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ và cả nước cùng phát triển.
***
Hà Nội đang vào thu. Năm ngoái, cũng thời điểm này, kênh truyền hình CNN của Mỹ bình chọn mùa thu Hà Nội vào nhóm 12 điểm đến đẹp nhất thế giới. Sau đó, World Travel Awards (WTA) - Giải thưởng hàng đầu thế giới trong ngành du lịch trao cho Hà Nội giải thưởng: “Điểm đến du lịch thành phố hàng đầu châu Á 2022”.
“Hà Nội mùa thu
Cây cơm nguội vàng, cây bàng lá đỏ
Nằm kề bên nhau, phố xưa nhà cổ, mái ngói thâm nâu...”
Hà Nội mùa thu đẹp nhưng không thể cứ hoài cổ và trầm mặc như trong lời bài hát của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn.
Hà Nội phải là một Thủ đô, một nơi đi đầu trong khát vọng hùng cường của dân tộc. Cần nhanh chóng giải quyết vấn đề đang tồn đọng, như điểm nghẽn cho sự đi lên và đang gây phiền hà cho người dân Hà Nội. Cái câu cửa miệng “Hà Nội không vội được đâu” cần phải quên đi và trở thành dĩ vãng. Hà Nội cần tăng tốc hơn nữa trong quy hoạch, trong xử lý những vấn đề đô thị. Thậm chí, phải tăng tốc cả câu chuyện tồn đọng bao nhiêu lâu nay về thu hút nhân tài, thu hút người giỏi về với Thủ đô.
Kỷ niệm 69 năm Ngày Giải phóng thủ đô (10.10.1954 - 10.10.2023), chúng ta phải nói câu chuyện giải phóng nguồn lực, giải phóng nội lực của mảnh đất địa linh nhân kiệt, nơi “lắng hồn núi sông” để khẳng định: Hà Nội là thành phố vì hòa bình, thành phố của lương tri và phẩm giá con người, nghìn năm văn hiến, anh hùng hào hoa, thanh lịch.
Hà Nội của tôi, Hà Nội của chúng ta đã và đang đổi thay từng giờ, từng ngày theo hướng tốt hơn, đẹp hơn, tích cực hơn.
...Hà Nội đó niềm tin yêu hy vọng
Của núi sông hôm nay và mai sau
Chân ta bước lòng ung dung tự hào...
Hà Nội phải là nơi đáng đến, đáng sống và đáng cống hiến.
