Núi Lôi Âm, “Linh Thứu Sơn” nơi trời Nam
Vị trí địa - chính trị của Quảng Ninh quan trọng có tính chiến lược được xác lập qua hàng nghìn năm tồn tại và phát triển của đất nước bởi vị trí địa lý xung yếu không chỉ với nước ta mà cả đối với quốc tế. Địa hình núi non hiểm trở, biển đảo quanh co như một lá chắn sừng sững, như một thiên la địa võng, thuận lợi khi phòng thủ cũng như lúc tấn công. Đánh giá về địa thế của tỉnh Quảng Ninh, sách “Đại Nam nhất thống chí”, xuất bản dưới triều Nguyễn, viết rằng: “Hình thế tỉnh Quảng Yên nhân núi mà làm thành, chiếm chỗ cao, giữ chỗ hiểm dựa vào núi ở quanh biển. Đất thì chật hẹp mà xung yếu. Trong thì giữ vững được bờ cõi. Ngoài thì khống chế đất Thanh. Núi có Lôi Âm là cao hơn cả”.
Cũng trong sách này có những mô tả chi tiết hơn về núi với “thế núi thanh thú, chót vót, cao hơn các núi khác trên đỉnh có một chỗ vuông vắn, rộng rãi, phỏng 5 - 6 trượng không mọc cỏ cây, tương truyền là bàn cờ tiên, thường được gọi là “chợ trời”, sườn núi có chùa, sâu chùa có giếng, nước rất trong mát, bên tả có khe giải oan, nước từ trong đỉnh núi chảy ra, quanh trước chùa, rồi chảy về phía Tây nam đổ ra biển, núi có nhiều cây thông lên cao trông ra ngoài biển, các ngọn núi khác đều chầu vào, cũng là một danh thắng. Năm Tự Đức thứ 3 (1850), liệt vào hàng danh sơn, chép trong Điển thơ”.
Núi Lôi Âm được người xưa sánh với núi Linh Thứu trong tấm bia đá “Linh Thứu Kỳ Sơn Lôi Âm tự” có niên đại năm Canh Tý, Vĩnh Thọ thứ 3 (1660) hiện còn lưu giữ ở ngôi chùa trên đỉnh núi. Dưới thời Nguyễn, núi Lôi Âm vẫn được các tao nhân mặc khách sánh với ngọn núi thánh địa thiêng của Phật giáo - núi Linh Thứu.
Lôi Âm núi Thứu có chùa đây
Ngàn dặm xe mây tới chốn này
Xanh ngắt sắc cây, ngàn núi dựng
Thủy triều ào ạt, sấm ầm lay.
Phan Thúc Trực (1808 - 1852) sáng tác
Chùa Lôi Âm, cổ tích danh lam
Thực ra ở phường Đại Yên, thành phố Hạ Long, Quảng Ninh có hai ngôi chùa cùng tên Lôi Âm, một nằm ở phía gần biển tính theo tâm đường 18 gọi là Lôi Âm Hạ, còn ngôi chùa trên núi là Lôi Âm Thượng. Trải qua thăng trầm theo thời gian, chùa Lôi Âm Hạ chỉ còn phế tích, năm 2012 chùa Lôi Âm Hạ bắt đầu được phục dựng lại.
Ngôi chùa còn lại, chùa Lôi Âm Thượng tọa lạc ở địa thế vô cùng hiếm có: “Nay thắng địa ở Hải Đông duy có làng Yên Lập này. Tả thanh long có hàng ngàn quả núi trùng trùng triều phục. Hữu bạch hổ vạn con sông cuồn cuộn chảy về. Chu Tước có Đồ Sơn làm án. Huyền vũ có Sơn Nhạc làm hậu chẩm. Chốn địa linh này quả là một làng có lễ nghĩa. Trong làng có đại danh lam gọi là chùa Lôi Âm”.
Sách "Đại Nam Nhất thống chí" cũng mô tả chi tiết cảnh chùa xưa: “Ở trên núi Lôi Âm, chùa làm theo lối cổ kính mộc mạc. Phía hữu chùa có suối nước rất trong. Trên đỉnh núi có chợ trời, có bàn cờ tiên, phong cảnh rất đẹp”.
Tương truyền, chùa khởi dựng từ thời niên hiệu Quang Thuận (1460 - 1469), đời vua Lê Thánh Tông. Có thể, chùa Lôi Âm được xây dựng và khánh thành vào thời kỳ vua Lê Thánh Tông đi tuần thủ An Bang, khắc bài thơ trên núi Bài Thơ ở Quảng Ninh năm 1468. Tích xưa kể rằng nơi rừng núi này từng là nơi ẩn náu của ma quỷ, có một chàng trai mồ côi đã nhận được những lời chỉ dạy của Đức Phật mà xua đuổi tà ma, mang tới cuộc sống yên bình cho người dân. Để tưởng nhớ công ơn của Đức Phật, dân làng xây dựng chùa Lôi Âm, tức là “âm thanh của Phật”. Sau này, chùa được xây dựng, trùng tu nhiều lần trong lịch sử, trong đó có những lần trùng tu lớn năm 1660, năm Vĩnh Thịnh 16 (1720).
Ngày nay, muốn lên chùa Lôi Âm Thượng, chúng ta sẽ đi qua một con đường nhỏ trải nhựa dọc theo triền núi. Đây là cơ hội để được chiêm ngưỡng vẻ đẹp của những con đèo cùng rừng thông và rừng nguyên sinh xanh tươi hai bên. Sau đó, du khách sẽ đi đến đường Chúa Ngự dài trên 850m đưa đến tận cửa chùa linh thiêng.
Trong khuôn viên linh thiêng của chùa, trung tâm là tòa chính điện uy nghi, nơi thờ phụng Tam Bảo có những kết cấu vì kèo và cột gỗ đồ sộ, thể hiện sự tinh tế trong thiết kế truyền thống được bao quanh bởi khu vườn Tháp và am Thiền định. Gần gũi với tòa chính điện, cung Mẫu nổi bật với kiến trúc giản dị nhưng vẫn đầy trang nghiêm, hòa mình vào không gian linh thiêng của núi rừng. Cách đó không xa, am Thiền định, còn được biết đến với cái tên chùa Hang hoặc lầu Cậu, một phiến đá tự nhiên từng là chốn thiền tịnh của các nhà sư, nay trở thành điểm ngắm cảnh lý tưởng.
Hàng năm, vì là một đại danh lam nên thu hút khách thập phương vãn cảnh, viếng thăm “tháng Giêng thì con trai con gái đến du ngoạn rất đông, là một hội lớn của cả vùng”. Từ đây có thể chiêm ngưỡng toàn cảnh non nước hùng vĩ và vẻ đẹp yên bình của hồ Yên Lập, tựa như một vịnh Hạ Long thu nhỏ, tạo nên một bức tranh thiên nhiên hài hòa và trang nghiêm, tựa chốn bồng lai.
Cùng với chùa Hang, chùa Lân, chùa Vạn Triều, chùa Lôi Âm hợp thành một quần thể kiến trúc hài hòa, vừa thơ mộng, vừa trang nghiêm, vừa u tịch vừa dạt dào sức sống của thiên nhiên hùng vĩ quanh đó.
Việc được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di tích lịch sử quốc gia vào năm 1997 đã khẳng định giá trị to lớn của chùa Lôi Âm về mặt lịch sử, văn hóa, tâm linh, cũng như là niềm tự hào của người dân địa phương.
Cùng với chùa Hang, chùa Lân, chùa Vạn Triều, chùa Sùng Đức, chùa Lôi Âm hợp thành một quần thể kiến trúc hài hòa, vừa thơ mộng, vừa trang nghiêm, vừa u tịch vừa dạt dào sức sống của thiên nhiên hùng vĩ quanh đó.
