Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã cụ thể hóa các quyết sách đúng khi tập trung tháo gỡ mọi rào cản cho phát triển. Chưa bao giờ thế và lực của khu vực doanh nghiệp tư nhân, chủ yếu là khu vực doanh nghiệp vừa và nhỏ, chiếm tuyệt đại đa số nền kinh tế - được đề cao như bây giờ.
Chính phủ vừa yêu cầu các bộ, ngành phải tích cực rà soát, xóa bỏ từ 1/3-1/2 các điều kiện kinh doanh. Điều này được xem là giải pháp đầu tiên gỡ bỏ những rào cản, gây khó khăn cho sự phát triển của doanh nghiệp.
Mới đây tại diễn đàn Chính sách cạnh tranh quốc gia, các chuyên gia kinh tế đều chung nhận định, yêu cầu cải cách hệ thống điều kiện kinh doanh là nhu cầu bức thiết để doanh nghiệp có thể tiết giảm những “chi phí ngầm”, và công khai cạnh tranh bình đẳng trong một môi trường cạnh tranh lành mạnh.
Sự khốc liệt của “cạnh tranh ngầm”
Một môi trường cạnh tranh sòng phẳng, trước hết phải xóa bỏ những nguy cơ tạo ra sự không bình đẳng giữa các doanh nghiệp. Nhưng mặc cho các doanh nghiệp phàn nàn, khiếu nại, thậm chí phản ứng gay gắt, các điều kiện kinh doanh hay còn gọi là giấy phép con vẫn “mọc ra tua tủa”. Các chuyên gia kinh tế gọi là các thế hệ giấy phép ba, bốn đời (giấy phép cha, giấy phép con, giấy phép cháu…).
Trước khi chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ được đưa ra, nhiều bộ, ngành đã tiến hành rà soát và tuyên bố có thể cắt giảm một lượng lớn các điều kiện kinh doanh, thủ tục hành chính rườm rà. Tiêu biểu là Bộ Công Thương với tuyên bố cắt bỏ 675/1216 điều kiện; Bộ Y tế cam kết giảm 90% hàng hóa phải kiểm tra chuyên ngành. Bộ Xây dựng sẽ cắt giảm 51% các điều kiện…
Hàng loạt các bộ ngành khác cũng đang tích cực rà soát và khả năng cắt giảm từ trên 30%-50% điều kiện kinh doanh hoàn toàn có thể thực hiện được. Vấn đề còn lại là các bộ, ngành cần phải lấy chất lượng làm cơ sở chứ không phải chạy đua theo con số để lấy thành tích.
Tuy vậy, không phải cứ cắt bớt những giấy phép “tua tủa” kia là đã đảm bảo các doanh nghiệp có thể phát triển lành mạnh. TS Nguyễn Đình Cung - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM) - cho rằng các doanh nghiệp Việt Nam (đặc biệt là doanh nghiệp nhà nước - DNNN) “sợ cạnh tranh”, trong khi đó, cạnh tranh chính là cốt lõi để phát triển.
Nhìn ở góc độ cơ quan công quyền, Trưởng ban Pháp chế VCCI Đậu Anh Tuấn nhận định: “Việc níu kéo giấy phép con cho thấy cơ quan quản lý có xu hướng “nghiện quản lý”, cho rằng kiểm soát chặt thì mới tạo hiệu quả, nhưng lại không nhận thấy có những thứ quản lý không cần thiết mà lại tạo ra sự đắt đỏ, lãng phí cả thời gian và tiền bạc cho cả nhà nước lẫn doanh nghiệp”. Chính điều đó dẫn tới việc các doanh nghiệp tìm cách “đi cửa sau” để hạn chế việc mất thời gian, chấp nhận việc tăng chi phí, nhưng vẫn hơn là tăng thời gian lưu kho và các thủ tục khác, rút cục chi phí vẫn tăng, mất cơ hội kinh doanh.
Ông Tuấn cũng cho biết thêm, kết quả điều tra của Công ty Tài chính quốc tế (IFC) từ năm 2003 cho thấy, các công ty lớn, phát triển nhanh và có đăng ký kinh doanh đàng hoàng thì lại bị thanh tra thường xuyên hơn. Chính sự kiểm soát quá mức cần thiết đã khuyến khích, thúc đẩy “tính ngầm” của nền kinh tế”.
Cùng với những bức xúc về cung cách quản lý gây nên sự hạn chế của doanh nghiệp, TS Nguyễn Đình Cung cho rằng: “Nếu không thay đổi tư duy về cạnh tranh và để môi trường cạnh tranh tiếp tục diễn ra như hiện nay sẽ dẫn tới kinh tế kém hiệu quả, làm hao mòn nguồn lực quốc gia, đảo lộn các giá trị. Doanh nghiệp làm tốt, tuân thủ pháp luật thì lại bị nhũng nhiễu phải chịu thua thiệt, khó cạnh tranh. Còn doanh nghiệp không tuân thủ tốt nhưng biết cách “đi cửa sau” thì vẫn tồn tại, không bị đào thải ”.
Cần thay đổi tư duy về “cạnh tranh”
Chuyên gia nhận định, việc tạo môi trường cạnh tranh không phụ thuộc vào việc xây dựng các điều kiện kinh doanh dày đặc mà phải do chính thị trường điều tiết, không thể để những “cơ chế ngầm” gây ảnh hưởng tới môi trường cạnh tranh lành mạnh.
Trong khi đó, ở khía cạnh luật pháp, chúng ta đã có Luật Cạnh tranh hiệu lực từ năm 2005. Tuy các chuyên gia đánh giá môi trường cạnh tranh của chúng ta chưa minh bạch, chưa sòng phẳng song khi áp dụng pháp luật để xử lý vấn đề cạnh tranh lại đưa ra con số rất thấp, như thể một môi trường cạnh tranh minh bạch cũng khó lòng đạt được.
Báo cáo của TS Trịnh Anh Tuấn - Phó Cục trưởng Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng (Bộ Công Thương) - cho biết, tính đến năm 2016, chúng ta mới tiến hành điều tra chính thức 8 vụ, điều tra tiền tố tụng 87 vụ và xử lý 6 vụ trên tổng số 70 doanh nghiệp. Tổng mức tiền phạt chỉ có 5,5 tỉ đồng. Tức là sau 11 năm, chúng ta mới có từng đó vụ việc được áp dụng pháp luật cạnh tranh xử lý một cách chính thống, trong khi đó môi trường cạnh tranh vẫn quá nhiều vấn đề cần xử lý.
Từ đó có thể thấy, rõ ràng khả năng tiếp cận của Luật cạnh tranh với thực tiễn còn chưa hiệu quả. Đánh giá về vấn đề này, ông Phan Đức Hiếu - Phó viện trưởng CIEM - cho rằng: “Cần phải thay đổi tư duy về cạnh tranh. Luật Cạnh tranh phải nhìn vào bản chất và tác động đến thực tế, đến cạnh tranh của các hành vi của doanh nghiệp. Việc để cơ quan cạnh tranh trực thuộc các bộ, ngành, có nhiệm vụ “giúp việc cho bộ trưởng” cần phải xóa bỏ. Phải cho phép cơ quan cạnh tranh là cơ quan độc lập. Cho phép cơ quan cạnh tranh tham gia phản biện chính sách cạnh tranh để đảm bảo những chính sách được ban hành không cản trở hoặc làm méo mó môi trường cạnh tranh.
Ngoài ra, bắt buộc các chính sách trước khi ban hành phải có ý kiến tham vấn của cơ quan cạnh tranh”. Cần phải có nhiều biện pháp kết hợp, từ việc làm trong sạch hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, tạo cơ chế sòng phẳng trong việc ban hành chính sách về cạnh tranh thì mỗi doanh nghiệp cũng phải ý thức việc nâng cao khả năng cạnh tranh của mình, như một cơ chế đề kháng để chống lại môi trường kinh doanh khắc nghiệt.
