Chứng khoán phái sinh là một hợp đồng tài chính được thiết lập ngày hôm nay giữa hai bên tham gia, về một giao dịch sẽ được thực hiện vào một thời điểm nào đó trong tương lai.
Giao dịch được thỏa thuận trong hợp đồng thường liên quan đến việc mua/bán một tài sản - chính là tài sản cơ sở của chứng khoán phái sinh. Trong thời gian tồn tại của hợp đồng, giá trị của chứng khoán phái sinh không cố định mà thay đổi theo sự biến động giá tài sản cơ sở của nó.
Các loại chứng khoán phái sinh
Hợp đồng kỳ hạn (Forward): Là sự thỏa thuận mua hoặc bán một loại tài sản cơ sở tại một thời điểm xác định trong tương lai với một mức giá xác định trước tại thời điểm ký kết hợp đồng.
Hợp đồng tương lai (Future): Là thỏa thuận mua bán một loại tài sản cơ sở nhất định theo một mức giá chuyển giao (future price) tài sản đó tại một thời điểm có hiệu lực trong tương lai.
Hợp đồng quyền chọn (Option): Là hợp đồng cho phép người nắm giữ nó có quyền (không phải nghĩa vụ) mua hoặc bán một tài sản cơ sở vào một thời điểm nhất định trong tương lai với mức giá đã được xác định từ trước.
Hợp đồng hoán đổi (Swap): Là sự thỏa thuận giữa hai bên để trong đó hai bên đối tác trao đổi dòng tiền này lấy một dòng tiền khác của bên kia.
Hiện nay, ở thị trường chứng khoán Việt Nam mới chỉ có sản phẩm phái sinh duy nhất là hợp đồng tương lai. Cụ thể là Hợp đồng tương lai trên chỉ số cổ phiếu (VN30 và HNX30).
Có nên đầu tư chứng khoán phái sinh?
Chứng khoán phái sinh với đặc tính giá biến động lớn và nhanh do tỉ lệ đòn bẩy cao, khoảng 6 lần, do đó nhà đầu tư khi tham gia cần nắm vững kiến thức cũng như chuẩn bị tâm lý để tránh mua/bán quá nhiều trong ngày theo biến động giá và dẫn đến thua lỗ.
Khi giao dịch phái sinh, nhà đầu tư chỉ ký quỹ một phần nên nếu trong phiên giá biến động ngược chiều với kỳ vọng thì nhà đầu tư cần phải bổ sung tiền ngay để tránh bị đóng bớt hợp đồng đang nắm giữ để đưa tài khoản về mức an toàn.
Sự khác nhau giữa giao dịch Chứng khoán phái sinh (HĐTL) với giao dịch cổ phiếu
Điểm khác biệt đầu tiên của giao dịch HĐTL là “đáo hạn”, mỗi một HĐTL sẽ có thời gian đáo hạn riêng không như cổ phiếu có thể nắm giữ được mãi mãi. Vì vậy, nhà đầu tư cần chú ý lựa chọn hợp đồng có tháng đáo hạn phù hợp với kế hoạch đầu tư.
Điểm khác nhau thứ 2 là nếu nhà đầu tư muốn mua cổ phiếu trên thị trường cơ sở cần phải có đủ tiền trước khi giao dịch, ở giao dịch HĐTL thì không. Nhà đầu tư không nhất thiết phải có đủ toàn bộ số tiền để tham gia mua hoặc không cần nắm giữ tài khoản để tham gia bán. Điểm khác biệt này dẫn nhà đầu tư đến với khái niệm mới là “ký quỹ”.
Ký quỹ trong giao dịch chứng khoán phái sinh đóng vai trò là khoản đặt cọc đảm bảo việc thực hiện nghĩa vụ của cả 2 bên khi tham gia hợp đồng. Tỉ lệ ký quỹ ban đầu cho mỗi loại hợp đồng là khác nhau và được quy định bởi Trung tâm lưu ký chứng khoán.
Điểm khác biệt thứ 3 là cơ chế thanh toán hằng ngày. Nhà đầu tư khi giao dịch hợp đồng phải thực hiện thanh toán toàn bộ lãi, lỗ mỗi ngày. Nếu tài khoản chứng khoán phái sinh lỗ ròng, nhà đầu tư sẽ cần thanh toán đầy đủ toàn bộ số lỗ phát sinh chậm nhất đến 9h sáng hôm sau. Nếu tài khoản chứng khoán phái sinh lãi ròng, nhà đầu tư sẽ nhận được đầy đủ số tiền lãi phát dinh sau 11h sáng hôm sau.
