Quy hoạch cần điều chỉnh linh hoạt
Thưa ông, Quy hoạch tổng thể phát triển hệ thống cảng hàng không, sân bay toàn quốc thời kỳ 2021 – 2030, tầm nhìn đến 2050 đã đón trước tương lai phát triển của ngành hàng không, cũng như sự bùng nổ du lịch hay chưa?
2 năm Covid-19 đã cắt đứt sự kết nối hàng không trên phạm vi toàn cầu. Nhu cầu đi lại bằng máy bay cũng giảm sút. Bối cảnh đó tác động đến cách nhìn về tương lai của ngành hàng không theo hướng không tích cực và cởi mở, không như trước đó, lúc quá trình mở cửa – hội nhập kinh tế quốc tế nói chung và ngành du lịch nói riêng bùng nổ mạnh mẽ.
Quy hoạch phát triển hàng không hiện được nghiên cứu sâu, đánh giá kỹ để các căn cứ đưa ra đảm bảo hiệu quả và sự phát triển vững chắc. Tuy nhiên, mọi quy hoạch khó mà đánh giá đúng và phản ánh đủ nhu cầu. Tiến triển thực tế, nhất là trong những giai đoạn mang tính bước ngoặt hoặc thời điểm “đột biến”, thường vượt qua dự báo. Đây là điều cần tính đến khi xây dựng quy hoạch, để quy hoạch không trói buộc, cản trở phát triển, hạn chế khả năng đột phá, chớp thời cơ.
Thời gian qua, chúng ta thấy trong ngành hàng không có những đột biến phát triển mạnh mẽ. Đặc biệt là sự tham gia của tư nhân.
Thời đại này khái niệm “sân bay” với tư cách là một công trình không còn quá “cao siêu” như trước. Sân bay trở thành một công trình hạ tầng “bình thường”, tuy vẫn rất quan trọng, nhưng không phải cái gì đó quá lớn lao, đến mức “chỉ có nhà nước làm được và được phép làm”.
Thêm vào đó, hệ thống sân bay giờ đây không chỉ có những sân bay “khủng” như Nội Bài, Tân Sơn Nhất. Cách tiếp cận sân bay hiện nay “mềm” và dễ dàng hơn nhiều: có những sân bay to, hiện đại làm hạt nhân của một tổ hợp đô thị - sân bay khổng lồ. Lại có sân bay du lịch, sân bay taxi – dã chiến, rất linh hoạt, không đòi hỏi quá cao về “quy mô và đẳng cấp”, để đáp ứng nhu cầu đi lại đa dạng và khả năng chi trả tăng lên của xã hội.
Hiện một số sân bay đã rơi vào tình trạng quá tải do không tính được hết sự bùng nổ của du lịch. Việc xác định các tọa độ du lịch mới có ý nghĩa như thế nào trong phát triển mạng lưới sân bay?
Những yếu tố bất thường như đại dịch chỉ nên xem là yếu tố suy xét chứ không nên xem là yếu tố quyết định xu hướng, hành động và quy hoạch sân bay. Quy hoạch phải tính đến nhu cầu bùng nổ và Việt Nam phải chớp lấy thời cơ để bứt lên nhanh, đừng đắn đo, rụt rè để khẳng định mình trên bản đồ du lịch, hàng không thế giới.
Tôi không phản đối quy hoạch hiện nay vì trong đó là những sân bay lớn trong mạng lưới quy hoạch quốc gia, cần tính toán hiệu quả đầu tư cụ thể và bảo đảm lợi ích quốc gia, nhà đầu tư.
Nhưng tôi muốn nói, số lượng sân bay lớn như thế đủ chưa cũng là điều đáng bàn. Có thể những tỉnh ít dân nhưng khả năng bùng nổ du lịch cao. Có những tọa độ nhỏ, xa xôi hẻo lánh nhưng có thể hút được khách hạng sang thì vẫn làm được sân bay dã chiến, sân bay taxi. Như vậy cách tiếp cận mạng lưới sân bay cần linh hoạt, mềm dẻo để quy hoạch không trói khả năng chớp thời cơ của các địa phương.
Một bản quy hoạch cần tích hợp cả phần cứng (giúp hạn chế các rủi ro) và phần mềm mại (điều chỉnh linh hoạt theo thực tế), giúp dành dụm những tài nguyên cho các cú đầu tư tương lai thật tốt. Đừng để nơi lẽ ra làm sân bay hiệu quả lại đi trồng sắn, nuôi cá, đến khi không còn quỹ đất để làm.
Sân bay cũ thua lỗ không bác bỏ việc xây sân bay mới
Theo ông, dư luận có nên quá khắt khe với đề xuất xây sân bay của các địa phương. Đó có phải là nhu cầu chính đáng của họ?
Sân bay đáp ứng nhu cầu của những người dân muốn đến địa phương đó nhanh chóng theo đường hàng không.
Hiện có một luồng quan điểm là các sân bay đã phát huy hết giá trị đâu mà lại xây mới. Việc các sân bay cũ chưa phát huy hết công năng không bác bỏ việc phải làm cái mới. Nếu cái cũ không đáp ứng nhu cầu, kéo dài sự tồn tại chỉ gây tổn hại nguồn lực quốc gia thì trong nhiều trường hợp, nên thay nó bằng cái mới, đáp ứng nhu cầu tốt hơn.
Việt Nam có 22 CHK, chỉ một số sân bay kinh doanh có lãi, còn lại thua lỗ. Với các sân bay hiện đang bị lỗ, phải tìm biện pháp trong vài ba năm tới nâng cấp, đầu tư cho một số sân bay có lãi. Trong khi đó, khai mở sân bay mới tại những khu vực có nhu cầu thực, nhiều dư địa phát triển.
Thời gian qua, nhiều tỉnh khu vực miền núi khó khăn đề xuất xây sân bay. Điều này có ý nghĩa thế nào với sự phát triển của địa phương?
Việc nhiều tỉnh miền núi đề xuất xây sân bay xuất phát từ nhu cầu thực tế, việc đi lại khó khăn. Nhu cầu này có thật, tuy nhiên phải luận chứng tác động của việc đáp ứng nhu cầu này đến công nghiệp, du lịch, đặt trên quan điểm phát triển - đầu tư sẽ tăng lên thế nào, đô thị phát triển thế nào, học vấn, cạnh tranh, hợp tác của địa phương có tăng lên hay không?
Những tỉnh nào có tiềm năng khai mở, tạo ra đột phá để từ đấy công nghiệp, du lịch bùng nổ hoặc có thêm chuỗi sản xuất phát triển thì việc làm sân bay có thể hiệu quả. Trong 1-2 năm đầu sân bay có thể lỗ, khách ít thì cũng đừng vì thế mà bảo là không hiệu quả. Phải đặt trong tương quan dài hạn, có chiều sâu hơn.
Để phát triển ngành hàng không cần nguồn lực rất lớn. Nhà nước cần có cơ chế gì để xã hội hóa đầu tư sân bay?
Sân bay Vân Đồn là ví dụ nổi bật cho thấy tư nhân có thể làm những công trình mang đẳng cấp thế giới, tạo động lực cho địa phương. Mặt khác nó cũng là bài học kinh nghiệm cho Nhà nước về việc làm thế nào để phát huy năng lực, sức mạnh của khu vực tư nhân.
Với sự tham gia của các doanh nghiệp tư nhân lớn, việc xây sân bay đáp ứng nhu cầu phát triển của địa phương là hoàn toàn khả thi. Tư nhân giúp giải quyết nhu cầu, đáp ứng về thời gian và hiệu quả, chớp thời cơ khi tới đây bùng nổ du lịch và nhu cầu đi lại giữa các nước. Không phải quá rụt rè, không phụ thuộc vào nguồn vốn nhà nước như trước đây.
Nhà nước phải tạo điều kiện cho tư nhân làm, mở cơ hội cho doanh nghiệp tư nhân, cho họ quyền đề xuất chứ không chỉ đấu thầu trên danh sách nhà nước đưa ra. Họ có thể đề xuất dự án có tính khả thi cao, để được tham gia ngay từ đầu. Tư nhân đưa ra ý tưởng và tham gia đấu thầu, thực thi xây dựng sân bay theo nguyên tắc ai làm giỏi thì được làm, khuyến khích người giỏi tham gia. Cần khuyến khích phát triển theo tinh thần này mạnh mẽ hơn nữa.
Chính sách cần thông thoáng hơn, tạo sự cạnh tranh sòng phẳng, đối thoại bình đẳng chứ không phải xin – cho. Doanh nghiệp tư nhân cũng có thể tham gia vận hành, điều hành sân bay, rộng hơn nữa là tham gia xây dựng tổ hợp đô thị hàng không, vươn ra thế giới.
Xin cảm ơn ông.
