Thị trường chứng khoán phái sinh sản phẩm Hợp đồng tương lai chỉ số VN30-Index chính thức vận hành ngày 10.8.2017. Trải qua 5 năm, quy mô thị trường gia tăng vượt bậc và dần trở thành một công cụ phòng vệ hữu hiệu, đáp ứng nhu cầu giao dịch ngắn hạn của nhà đầu tư.
Chia sẻ về điểm sáng này, Phó Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước Phạm Hồng Sơn đánh giá thị trường chứng khoán phái sinh năm 2022 diễn biến sôi động, tiếp tục trở thành một kênh đầu tư hấp dẫn cho công chúng đầu tư, đồng thời giúp đa dạng hóa dòng tiền đầu tư.
Trong năm 2022, thị trường phái sinh ghi nhận nhiều kỷ lục. Tiêu biểu kể ra như có thêm 416.840 tài khoản đầu tư phái sinh được mở mới, nâng tổng số tài khoản phái sinh lên 1.150.883. Thanh khoản trung bình 11 tháng đạt 249.159 hợp đồng/phiên, tăng 31,91% so với bình quân năm 2021. Trong năm, kỷ lục thanh khoản được xác lập vào ngày 25.10.2022 với 647.457 hợp đồng.
Theo thời gian, thị trường phái sinh phát huy vai trò giữ chân dòng vốn ngắn hạn khi thị trường cơ sở sụt giảm, đồng thời tạo điều kiện để nhà đầu tư phòng vệ, giảm áp lực phải bán tháo danh mục cổ phiếu.
Tuy nhiên, do quy mô tăng mạnh nên năm 2022 có những thời điểm thị trường phái sinh tác động đáng kể lên thị trường cổ phiếu, nhất là trong những ngày đáo hạn hợp đồng. Để hạn chế tác động này, từ ngày 16.6.2022, Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam đã thay đổi cách tính giá thanh toán cuối cùng là giá trị trung bình số học giản đơn của chỉ số trong 30 phút cuối ngày giao dịch cuối cùng (bao gồm 15 phút khớp lệnh liên tục và 15 phút khớp lệnh định kỳ đóng cửa), sau khi loại trừ 3 giá trị chỉ số cao nhất và 3 giá trị chỉ số thấp nhất của phiên khớp lệnh liên tục.
Đồng thời, từ ngày 15.12.2022, tỉ lệ ký quỹ ban đầu tối thiểu được điều chỉnh tăng từ 13% lên 17%. Tăng tỉ lệ ký quỹ đồng nghĩa hạ tỉ lệ đòn bẩy xuống mức thấp hơn sẽ giúp tăng tính an toàn và phòng ngừa rủi ro cho thị trường nói chung.
Bàn luận về động thái này, ông Nguyễn Thế Minh - Giám đốc phân tích CTCK Yuanta Việt Nam cho rằng việc tăng tỉ lệ ký quỹ không làm thanh khoản tăng hay giảm mà giá trị hay khối lượng giao dịch phụ thuộc chủ yếu vào diễn biến thị trường.
Ông Minh nhìn nhận: "Ở thời điểm hiện tại, thị trường cơ sở chưa tạo đủ lòng tin khi còn tồn tại nguy cơ đi xuống. Do vậy, nhà đầu tư chưa sẵn sàng để quay trở lại thị trường.
Mặt khác, nhu cầu của nhà đầu tư là tìm kiếm lợi nhuận ngắn hạn và T0. Thị trường phái sinh đang đáp ứng, tuy nhiên thị trường cơ sở lại tương đối khó khăn. Bởi thế, nhà đầu tư vẫn có khuynh hướng tìm đến phái sinh trong ngắn hạn nên thanh khoản của thị trường này sẽ vẫn được duy trì".
Chứng khoán phái sinh là công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng, có giá trị phụ thuộc vào giá trị của tài sản cơ sở (hàng hoá, công cụ tài chính). Giá giao dịch sẽ được xác định ở thời điểm hiện tại, tuy nhiên thời điểm thực hiện sẽ ở một ngày cụ thể trong tương lai. Gồm 4 loại:
- Hợp đồng quyền chọn
- Hợp đồng tương lai
- Hợp đồng kỳ hạn
- Hợp đồng hoán đổi
Tại thị trường Việt Nam hiện mới cho phép giao dịch HĐTL chỉ số cổ phiếu (Tài sản cơ sở là chỉ số VN30) và trái phiếu chính phủ (tài sản cơ sở là TPCP kỳ hạn 5 năm/kỳ hạn 10 năm).
