Hai năm sau khi nghỉ việc ở căntin của một công ty nhà nước, bà Zhao Yanfang, 52 tuổi, đi làm trở lại. Lần này là ở một tiệm mì tại Bắc Kinh, Trung Quốc. Vào một ngày ít đơn hàng, bà Zhao nhập đơn hàng cho những thực khách đang xuất trình một loạt những mã giảm giá khác nhau qua các ứng dụng.
"Tất cả là cho con trai tôi", bà Zhao giải thích về lựa chọn của mình. Con trai bà - cha của một cặp sinh đôi, đã mất việc trong đại dịch.
"Nếu không phải để hỗ trợ gia đình nó, tôi sẽ không phải bận tâm đến chuyện đi làm sau khi nghỉ hưu, học cách dùng hệ thống phức tạp này", bà trả lời SMCP. "Tôi nghĩ ba chục năm đi làm là đủ kinh nghiệm cho vị trí bồi bàn, nhưng không ngờ lại khó khăn đến vậy".
Zhao là một trong hàng triệu hưu trí tại Trung Quốc quay trở lại thị trường lao động hoặc đang cố gắng tìm việc khi gánh nặng tài chính gia tăng với các gia đình. Nhưng không phải tất cả đều đi làm vì tiền.
Thực tế, 68% hưu trí ở Trung Quốc mong muốn đi làm trở lại theo “Báo cáo nghiên cứu về việc đi làm trở lại của nhóm người cao tuổi đã nghỉ hưu năm 2022” của 51Jobs. Trong đó 46,7% cho rằng họ muốn tìm kiếm giá trị ở bản thân và đóng góp cho xã hội, 34,3% muốn phụ giúp gia đình và tăng thu nhập nhằm đáp ứng nhu cầu tiêu dùng, 19% hy vọng sử dụng kỹ năng vốn có và tiếp tục phát triển sự nghiệp.
Báo cáo Workmonitor mới nhất của tập đoàn Randstad có trụ sở tại Hà Lan cho thấy chỉ 50% số người lao động được khảo sát tin rằng họ có thể nghỉ hưu hoàn toàn trước khi bước sang tuổi 65, tỉ lệ này giảm đáng kể so với mức 61% ở khảo sát tương tự vào năm ngoái.
Báo cáo thường niên này khảo sát 35.000 người trên 34 thị trường lao động về cảm xúc đối với thế giới việc làm. 70% người lao động nói chung cho biết lo lắng về tiền bạc ngăn họ tận hưởng thời kỳ hoàng kim của cuộc đời.
Riêng người lao động ở Châu Á - Thái Bình Dương lại cảm thấy cần phải làm việc dài lâu vì những lý do ngoài tiền lương. Đơn cử, 66% người lao động Ấn Độ, 61% người lao động Trung Quốc và 45% người lao động Malaysia đồng tình với quan điểm công việc là “nhu cầu” cần thiết trong cuộc sống — lớn hơn nhiều mức trung bình toàn cầu là 32%.
Sander van’t Noordende, CEO Randstad, đánh giá nền kinh tế toàn cầu đang chững lại, lạm phát cao và viện trợ của chính phủ ngày càng giảm khiến nhiều người cân nhắc lại chuyện nghỉ hưu. Dù ý nghĩa và mục đích của việc đi làm là duy trì giao tiếp xã hội hay để thách thức bản thân, việc đi làm đối với nhiều người không chỉ vì tiền lương. Công việc giúp người lao động kết nối với thế giới và mang lại cảm giác mình thuộc về nơi nào đó.
Báo cáo còn chỉ ra rằng người lao động tiếp tục làm việc vì “cảm thấy có trách nhiệm với chủ doanh nghiệp”. Trong đó, 21%, người lao động châu Á-Thái Bình Dương cảm thấy rằng chủ doanh nghiệp sẽ ngăn cản họ nghỉ hưu vì cần nhân sự có thâm niên. Tỷ lệ này áp đảo so với mức trung bình 12% trên toàn cầu.
Châu Á có ba trong số năm nền kinh tế lớn nhất thế giới: Trung Quốc, Nhật Bản và Ấn Độ. Người lao động ở một số quốc gia châu Á có xu hướng coi công việc là một phần quan trọng trong cuộc sống. Trong đó, riêng tại Trung Quốc, tỉ lệ sinh đang trên đà giảm kể từ khi tăng nhẹ vào năm 2016. Theo dữ liệu của Liên hợp quốc, tỉ lệ người Trung Quốc từ 65 tuổi trở lên sẽ tăng từ 14% vào năm 2022 lên 30% vào 2050.
Từ năm 2022 đến năm 2050, dân số trong độ tuổi lao động của Trung Quốc sẽ giảm 22% — tức là có ít hơn 217 triệu người lao động để sản xuất trong các nhà máy, trang trại và khu vực dịch vụ của Trung Quốc.
Chính phủ đã cố gắng giải quyết vấn đề bằng cách cung cấp các chương trình giáo dục có thể giúp những người lao động trẻ làm việc hiệu quả hơn và cải cách chính sách nhằm tăng tuổi nghỉ hưu vào những năm tới. Hiện tại tuổi về hưu hợp pháp tại Trung Quốc là 60 với nam giới, 55 với nữ viên chức văn phòng và 50 với công nhân lao động.
Những con số trên cần được đặt trong bối cảnh già hóa dân số gia tăng. Đến giữa thể kỷ 21, số người từ 65 tuổi trở lên trên thế giới sẽ đạt hơn 1,6 tỉ người - tăng từ 760 triệu người vào năm 2021.
Một số quốc gia cũng bắt đầu cải cách chính sách về tuổi hưu trí. Ví dụ, năm 2021 Nhật Bản thông qua dự luật nâng dần tuổi nghỉ hưu của các nhân viên chính phủ từ mức 60 tuổi lên 65 tuổi vào tài khóa 2031. Tại Châu Âu, Đức dự kiến nâng tuổi nghỉ hưu từ 65 lên 67 vào năm 2031, còn Pháp sẽ nâng tuổi hưu trí từ 62 lên 64 vào năm 2030.
