Người dân Lệ Thủy tự hào là quê hương có 2 di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia, trong đó có lễ hội bơi, đua thuyền truyền thống trên sông Kiến Giang được tổ chức định kỳ đúng vào sáng 2.9 - một nét đẹp văn hóa trong ngày Quốc khánh và đã ăn sâu vào tiềm thức, máu thịt của người dân quê lúa Lệ Thủy.
Đêm trước ngày tổ chức Lễ hội đua thuyền trên sông Kiến Giang, người dân Lệ Thuỷ không hẹn, không rủ nhau nhưng đều gặp nhau trên mảnh đất quê hương.
Theo các nhà nghiên cứu lịch sử, văn hóa về lễ hội bơi, đua thuyền truyền thống trên sông Kiến Giang có gốc gác từ văn hóa tâm linh gắn với cư dân nông nghiệp. Sơ khai là lễ “cầu đảo” với mục đích cầu cho mưa thuận, gió hòa, vụ mùa bội thu…
Sau Cách mạng tháng Tám thành công, lễ hội bơi, đua thuyền truyền thống trên sông Kiến Giang được tổ chức để mừng Tết Độc lập của dân tộc. Để rồi hàng năm, cứ đến dịp Quốc khánh 2.9, người dân Lệ Thủy lại nô nức tổ chức lễ hội, để được hòa chung niềm vui trong ngày hội lớn của non sông.
Có lẽ hiếm có nơi nào có được sự hân hoan, niềm tự hào, niềm hứng khởi vào ngày Tết Độc lập "một cách có truyền thống từ bao đời nay" như thế.
Theo Tiến sĩ sử học Nguyễn Khắc Thái, "bơi, đua thuyền truyền thống trên sông Kiến Giang là một trong những di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được bảo tồn nguyên trạng, bền vững. Khác với những lễ hội khác, lễ hội bơi, đua thuyền truyền thống trên sông Kiến Giang mang tính cộng đồng cao, thể hiện sự bình đẳng, gắn với văn hóa làng, để lại dấu ấn rõ nét của từng làng trên đường đua. Đó cũng là niềm tự hào của văn hóa làng ở Lệ Thủy…”.
Ngày Tết Độc lập, những người con quê hương về quê để nhớ về tuổi thơ, văng vẳng đâu đó là những tiếng í ơi gọi nhau; để được gặp nhau mừng mừng tủi tủi; để hỏi han nhau sau bao ngày xa cách; để ôm lấy nhau hỏi thăm tình hình sức khoẻ; để nhớ đến nhau, nhớ về truyền thống quê hương để chúc mừng nhau và đừng quên nguồn cội.
Vậy nên, quê hương Lệ Thủy có câu ca rằng: “Dù ai đi Tây về Đông/Mùng 2 tháng 9 cũng mong về nhà/Về nhà xem hội quê ta/Dưới sông bơi trải, nhà nhà cờ bay”.
Đó cũng là tinh thần Độc lập đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh nêu rõ trong Tuyên ngôn Độc lập đọc trước quốc dân đồng bào ngày 2.9.1945 trên quảng trường Ba Đình lịch sử.
Tết Độc lập, cùng với những lễ hội mang đậm nét văn hóa khác đang diễn ra trên khắp cả nước, lễ hội bơi, đua thuyền truyền thống trên sông Kiến Giang trên quê hương Đại tướng Võ Nguyên Giáp tựu chung lại là để cầu cho mưa thuận gió hòa, an cư lạc nghiệp, tạo thêm sức mạnh cho người dân xây dựng quê hương giàu mạnh, nhà nhà hạnh phúc, ấm no.
Ngày 2.9 - ngày Tết Độc lập, là dấu mốc quan trọng để tất thảy người dân đất Việt cùng vững bước trong hành trình đi tới một nước Việt Nam phát triển, phồn vinh, văn minh và tràn ngập một màu xanh của hy vọng, của khát vọng hùng cường.
