Nơi xảy ra hoạt động núi lửa muộn nhất
Những bằng chứng khoa học cho thấy, hoạt động núi lửa mãnh liệt và muộn nhất ở Việt Nam từng xảy ra ở mảnh đất Tây Nguyên và Nam Trung Bộ. Nơi đó hiện còn rất nhiều di tích của núi lửa "trẻ" đã tắt, mà thời gian của những đợt phun trào cuối cùng của chúng ứng với giai đoạn Miocen muộn - Pleistocen (cách đây 11 triệu đến 11.000 năm).
Hiện nay, miệng của nhiều núi lửa còn thể hiện rõ dạng phễu hoặc hình lòng chảo. Họng núi lửa thường đã bị lấp kín. Nhiều miệng núi lửa đã được tích nước, trở thành những hồ nước hình tròn độc đáo, tiêu biểu là hồ Tơ Nưng (Biển Hồ) ở Pleiku.
Có thể cách đây hàng trăm triệu năm, Tây Nguyên là như thế...
Đất núi xỉ của núi lửa.
Tuy nhiên, biểu hiện hoạt động núi lửa cuối cùng ở Việt Nam từng xảy ra ở ngoài khơi Phan Thiết. Vào tháng 2.1923, thủy thủ trên tàu Vacasamaru của Nhật Bản đã nhìn thấy ở vùng biển này một đám khói đen, kèm theo cột hơi nước dày đặc bốc cao hơn 2.000m, cùng với những tiếng nổ mạnh.
Ngày 8.3 năm đó, quá trình phun trào núi lửa đã xảy ra, nhưng yếu ớt. Ngày 15.3.1923, núi lửa tạm ngừng phun để đến 20.3.1923 nó đã phun trở lại lần cuối. Kết quả đợt phun trào ấy đã hình thành một hòn đảo từ tro bụi núi lửa, được đặt tên là Hòn Tro. Sau này, Hòn Tro đã bị sóng gió đánh tan, do nó được hình thành từ những sản phẩm núi lửa chưa được cố kết chặt chẽ.
Hà Nội từng có núi lửa phun trào
Có người hỏi, những núi lửa sau khi tắt bao nhiêu lâu có thể coi như không còn khả năng hoạt động trở lại? Cho đến nay, dù khoa học đã có những bước tiến đáng kể, nhưng câu hỏi này cũng vẫn khó có lời giải đáp chính xác. Bởi vì chu kỳ hoạt động của núi lửa không rõ ràng. Có những núi lửa chỉ phun trào một lần rồi tắt hẳn. Có những núi lửa ngủ yên vài trăm năm bỗng thức dậy, như núi lửa ở Băng Đảo (Iceland) đã hoạt động trở lại sau gần hai thế kỷ ngủ yên.
 |
| Bức ảnh "hố tử thần" thể hiện rõ mặt cắt địa chất đặc trưng của họng núi lửa(?). |
Tất nhiên, với những núi lửa đã ngủ yên đến vài chục triệu năm, có thể coi như đã nằm ngoài tầm "kiểm soát" của con người, khó có điều kiện hoạt động trở lại. Ở đây cũng cần lưu ý, trong vùng Hà Nội cũng từng có hoạt động phun trào của núi lửa, nhưng chúng đã "ngủ yên" đến trên 250 triệu năm rồi. Do vậy, ngay việc tìm được miệng núi lửa cổ ở đây cũng là một thử thách khó vượt qua.
Và nếu tìm được thì miệng của những núi lửa ấy cũng đã bị lấp đầy, biến dạng đến mức chẳng dễ nhận biết và chắc chắn là vô hại. Chúng hoàn toàn không thể gây hiện tượng sụt lún, tạo những hố "tử thần" tương tự trường hợp ở đường Lê Văn Lương thời gian qua.
"Bom" núi lửa ở Ba Vì
Trên khu vực đỉnh Vua và đỉnh Tản Viên của dãy núi Ba Vì (Hà Nội) có một tầng sản phẩm được các nhà địa chất gọi là aglomerat. Thực chất đó là tầng "bom" núi lửa được dòng dung nham gắn kết lại, có dáng vẻ của một tầng cuội kết. Cũng có tác giả gọi đây là tầng cuội kết núi lửa.
 |
| Tầng đá đặc biệt trên đỉnh Ba Vì chính là một tầng "bom" núi lửa được tích đọng và gắn kết bởi chính dòng dung nham của đợt phun trào cuối cùng tạo nên các đá của dải núi Ba Vì. |
Mỗi "viên cuội" ấy từng là một "trái bom" núi lửa. Chúng có số lượng vô vàn ở khu vực các đỉnh kể trên và không được coi là đá quý vì về bản chất, chúng cũng chỉ là đá núi lửa thông thường, được hình thành trong các đợt phun trào núi lửa đã xảy ra cách nay trên 250 triệu năm...
Ngoài ra, rất nhiều sản phẩm do núi lửa phun ra được con người khai thác như khoáng sản nội sinh từ lòng đất đưa ra. Trong đá badan ở Tây Nguyên có những tầng chứa mã não, có những khối kích thước lên tới hàng mét, rất giá trị. Nhưng giá trị nhất trong số những sản phẩm từ núi lửa chính là kim cương. Nguồn kim cương của thế giới hiện nay chủ yếu được khai thác từ những họng núi lửa kiểu ống nổ, như ở Nam Phi, Angola, Sibir của nước Nga, Canađa... Tiếc rằng, ở Việt Nam cho đến nay chưa tìm được những họng núi lửa kiểu chứa kim cương.
| Trên thế giới, có rất nhiều khu dân cư và thành phổ đông đúc được hình thành trên vùng đất từng là núi lửa. Ví dụ, đến một nửa diện tích của Melbourne - thành phố lớn thứ nhì ở Australia với số dân 3,8 triệu người - được xây dựng trên đá núi lửa cổ. Thành phố này cũng có đông người Việt sinh sống, tập trung ở khu Footscray, phía tây của Melbourne. |
