“Doctor lúa” Võ Tòng Xuân

Từ bỏ việc làm quốc tế vì… nông dân Việt

“Giải thưởng danh giá là thành tựu của nhiều thế hệ sinh viên và hàng triệu nông dân trồng lúa Việt Nam đã sát cánh cùng tôi trong nhiều năm qua” là lời chia sẻ của GS.TS Võ Tòng Xuân tại lễ nhận giải thưởng VinFuture năm 2023. Ngay cả khi đứng trên đỉnh vinh quang với tư cách là người Việt Nam đầu tiên được trao tặng giải thưởng VinFuture, ông vẫn luôn nghĩ về người trồng lúa.

Chẳng hạn như khi được học bổng Đại học Nông nghiệp Philippines, GS Xuân phải chọn ngành mía đường nhưng trong lòng ông luôn trăn trở về những hình ảnh “một nắng hai sương” của người trồng lúa ở An Giang. Để rồi năm 1969, sau khi tốt nghiệp thạc sĩ Nông hóa, ông vẫn xin vào làm việc tại Viện Nghiên cứu lúa quốc tế (IRRI) để bổ sung kiến thức cây lúa.

Hay tháng 4.1975 sau khi bảo vệ luận án tiến sĩ tại Nhật Bản, ông chọn đường trở về để phục vụ sự nghiệp trồng lúa và hỗ trợ nhà nông. Ông kể lại: “Lúc đó tôi nhận thức đây là cơ hội để nhân nhanh kiến thức tích lũy giúp bà con trồng lúa bớt cực nhọc… nên quyết định về nước không điều kiện”.

Đáng nhớ nhất là năm 1976, nông dân ĐBSCL rơi vào khốn khó khi hầu hết các giống lúa cao sản đương thời như: TN73-2, IR26 bị cháy rầy nâu biotype 2. Nhiều nơi, nông dân phải bán cả bộ lư, thậm chí cả tủ thờ để cứu lúa nhưng không có tác dụng. Qua liên lạc, ông được tiến sĩ Gurdev Khush (Viện IRRI) gửi 5gr hạt giống lúa IR36 qua đường bưu điện. Nên nhớ, lúc này giống lúa IR36 cũng được gửi đến nhiều quốc gia, nhưng chỉ ở Việt Nam mới gây được “tiếng vang toàn cầu” nhờ có GS Võ Tòng Xuân.

“Lượng lúa giống nằm gọn trong bao thư. Trong khi ĐBSCL có hàng nghìn nhà nông cần. Vì vậy, để cứu nông dân, tôi phải nghĩ ra cách nhân giống nhanh nhất” - GS Xuân xúc động nhớ lại.

Ông còn khai sinh mô hình khuyến nông mà trước đó chưa từng có trên toàn cầu. Đó là thuyết phục lãnh đạo Đại học Cần Thơ chấp nhận “đóng cửa toàn trường” để đưa sinh viên giúp nông dân. Nhờ đó, chỉ trong hai vụ trồng, giống IR36 đã phủ kín khắp các vùng lúa cao sản, nông dân trúng mùa.

Đặt nền móng cho gạo Việt Nam trên trường quốc tế

Năm 2023 nhiều người Việt Nam như nức lòng khi gạo ST25 lần thứ 2 đăng quang giải “Gạo Ngon nhất thế giới”. Cái tên kỹ sư Hồ Quang Cua được nhiều người nhắc đến với tư cách là “cha đẻ” của giống lúa, nhưng ít ai biết rằng chính GS Xuân - người từng đặt nền móng cho cây lúa xóa đói, lại là người đã đặt nền móng cho giống lúa chất lượng cao để tăng giàu cho người trồng lúa.

Theo đó, năm 1990, sau nhiều lần bày tỏ lo lắng về chất lượng lúa Việt Nam ở tầm trung, khó chen chân vào phân khúc giá cao trên thị trường thế giới, ông được đồng nghiệp ở IRRI gửi tặng giống lúa Khao Dawk Mali 105 với thông tin gọn: hạt dài, thơm, ngon cơm... Biết đây là giống lúa triển vọng, ông nghĩ ngay đến Hồ Quang Cua - học trò cũ có niềm đam mê lúa giống ở Sóc Trăng. Không phụ lòng thầy, sau 4 năm mày mò, kỹ sư Cua cho ra đời thế hệ đầu tiên.

Cứ thế, sau mỗi lần cải tiến, chất lượng lúa ngày càng được cải thiện hơn. Và khi đến dòng thứ 20 thì ST đã vang danh cả nước. Một lần nữa, người “cha nuôi” Võ Tòng Xuân lại tìm cách hỗ trợ học trò cưng đưa “đứa con tâm huyết” vươn ra khỏi ao làng.

“Lo con em nhà nông”

Bước sang tuổi 85, sau lần trải qua bạo bệnh, sức khỏe giảm nhiều, nhưng trong ông vẫn nóng hổi nhiệt huyết vì nhà nông. “Tôi dành toàn bộ số tiền thưởng VinFuture năm 2023 gần 6 tỉ đồng để lập Quỹ học bổng chăm lo con em nhà nông”- GS Xuân bày tỏ.

Theo đó, 2/3 hỗ trợ vào Quỹ học bổng Võ Tòng Xuân do các cựu sinh viên của ông chung tay sáng lập vào dịp kỷ niệm 55 năm thành lập Trường Nông nghiệp Cần Thơ (1968-2023) với mục đích hỗ trợ sinh viên viên đam mê ngành nông nghiệp. Phần còn lại lập Quỹ hỗ trợ cho sinh viên tình nguyện học ngoại ngữ để dạy chương trình song ngữ tại các trường Tiểu học, đặc biệt là các trường vùng nông thôn…

Có thể nói, ngay cả khi không còn băng đồng, lội ruộng, không còn “trà đá” chuyện trồng lúa với nông dân, GS Võ Tòng Xuân vẫn vươn sự chăm lo của mình đến nhà nông và cả thế hệ tương lai của họ với tâm thế mới: làm ruộng với tri thức mới và nói được cả tiếng Tây.