Vài nét về Xòe Thái
Xòe là hình thức múa dân gian quan trọng, chứa đựng rất nhiều giá trị văn hóa nghệ thuật tộc người như tín ngưỡng, âm nhạc, trang phục, ẩm thực… Theo Nghệ nhân Ưu tú Lò Văn Biến - thị xã Nghĩa Lộ (tỉnh Yên Bái): Người Thái có trên 36 điệu Xòe, nhưng tựu chung lại đều bắt nguồn từ 6 điệu Xòe chủ yếu, bao gồm: Xòe vòng, nâng khăn mời rượu, xòe bổ bốn, xòe tiến lùi, xòe tung khăn, xòe vòng tròn vỗ tay.
Trong các loại Xòe đó, theo PGS.TS Đặng Hoành Loan - Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam, có thể 3 không gian trình diễn Xòe chính, gắn liền với đó là 3 loại Xòe: Xòe nghi lễ, Xòe vòng và Xòe biểu diễn.
1/ Xòe nghi lễ gắn liền với then, là loại hình Xòe ra đời sớm và có quy mô nghệ thuật chuyên nghiệp nhất; 2/ Xòe vòng cũng bắt nguồn từ then nhưng đã được “thoát ly” ra khỏi không gian thiêng và trở nên phổ biến trong sinh hoạt cộng đồng; 3/ Xòe biểu diễn ra đời khi xã hội Thái hình thành tầng lớp quý tộc, các địa phương đã tổ chức đội Xòe chuyên nghiệp để biểu diễn trong các dịp trọng đại.
Cội nguồn âm nhạc của ba loại hình Xòe trên đều có cội nguồn chung từ nhạc Khắp Then, tùy theo từng điệu mùa mà các điệu khắp được sáng tạo phù hợp. PGS.TS Đặng Hoành Loan cho biết: “Cho đến nay, nghệ thuật Xòe Thái chỉ còn 2 không gian trình diễn đó là diễn xướng Then và không gian sinh hoạt cộng đồng. Các đội Xòe chuyên nghiệp đã được giải tán từ khi Tây Bắc được giải phóng”.
Vai trò của Xòe trong đời sống cộng đồng
Xòe là hình thức múa dân gian được người Thái sáng tạo để phản ánh cuộc sống lao động, quá trình đấu tranh giữa con người với tự nhiên và chống giặc ngoại xâm. Múa Xòe xuất hiện trong các nghi lễ mừng xuân, nghi lễ được mùa, lê nhà mới, cưới xin. Xòe có thể diễn ra vào mọi thời điểm, không kể ngày đêm, thường tổ chức quanh đống lửa.
Điệu múa Xòe rất đơn giản, các động tác múa gắn liền với sinh hoạt trong đời sống thường ngày nên dễ thực hiện. Bởi vậy nên cuộc múa Xòe thường diễn ra với sự tham gia của cộng đồng, người múa Xòe đứng thành vòng tròn nắm tay nhau, nam nữ đan xen. Khi múa nếu là vòng đơn thì vòng Xòe quay ngược chiều kim đồng hồ, nếu vòng Xòe kép thì các vòng Xòe quay ngược chiều nhau.
Với đặc điểm thu hút sự tham gia của nhiều người, Xòe là không gian để mọi người trong cộng đồng có cơ hội gần gũi nhau, thấu hiểu và yêu thương nhau hơn. Đánh giá về giá trị của Xòe với cố kết cộng đồng, bà Nguyễn Thị Thanh Hương - Phó Giám đốc Trung tâm văn hóa tỉnh Điện Biên cho rằng, múa Xòe mang tính cộng đồng cao, thể hiện sự đoàn kết, tính nhân văn, tính giáo dục sâu sắc.
Đồng tình với quan điểm trên, PGS.TS Phạm Văn Lợi - Trưởng phòng Nghiên cứu Khu vực học, Viện Việt Nam học và Khoa học phát triển (ĐHQGHN) cho biết thêm: “Xòe Thái chứa đựng nhiều giá trị lịch sử, văn hóa, xã hội, nghệ thuật… đặc biệt là cách ứng xử, mối quan hệ xã hội của người Thái với người Thái và người Thái với cộng đồng dân tộc khác, trong và ngoài khu vực, quốc gia”.
Xòe là loại hình sinh hoạt văn hóa có nguồn gốc lâu đời, giữ vai trò quan trọng trong đời sống cộng đồng người Thái. Từ trong truyền thống đến hiện tại, Xòe đã đi từ nền tảng tín ngưỡng bước ra đời sống cộng đồng và trở thành sợi dây gắn kết cộng đồng, góp phần định vị bản sắc tộc người trong bối cảnh hội nhập toàn cầu hóa.
