Truyền thuyết về kho báu của 2 nàng Bẳng, Mương
Bản Khòong của bà con người Thái nằm lọt thỏm trong thung lũng, bốn bề được bao phủ bởi dãy núi đá cao ngút ngàn.
Các cụ già trong bản kể lại rằng, ngày xưa ở bản Khoòng Thái có một gia đình dòng họ Lò (người Thái trắng) di cư từ Đà Bắc (Hòa Bình), sang vùng Chiềng Khoa khai hoang sinh sống.
Ít lâu sau, gia đình sinh ra được 3 người con, gồm 1 con trai và 2 con gái. Họ sống vui êm đềm cùng núi rừng. Mùa nối mùa qua đi, khi đến tuổi trưởng thành 2 người con gái của dòng họ Lò càng lớn càng xinh đẹp.
Hai nàng chăm chỉ trồng bông dệt vải, thêu khăn piêu, dạy dân múa xòe, hát dân ca, hát giao duyên, hướng dẫn dân làm ruộng nước, làm mương phai, phát nương, thổi các điệu khèn, điệu pí…
Tiếng lành đồn xa, sự tài năng, đức độ và sắc đẹp của 2 nàng đã đồn đến cung Vua. Ngài liền phái thuộc hạ có tên Biên Biền đến vùng Mường Mây xem có đúng như tin đồn không? Quả thực trăm nghe, không bằng một thấy, đúng như lời đồn đại, Biên Biền phác họa chân dung hai nàng để đưa về cho nhà vua xem.
Xem xong bức họa, vua liền phái quân lính mang theo của cải, vàng bạc, châu báu và trống đồng đến Mường Mây để đón 2 nàng về làm vợ. 2 nàng không muốn rời quê hương, xin quân lính tha cho mình.
Thế nhưng quân lính chẳng chút động lòng, kéo nàng út (nàng Mương) lên thuyền một cách ép buộc rồi xuôi sông Đà trở về kinh đô.
Tuy nhiên, khi đoàn thuyền đi qua khúc sông ở Thác Bờ (Hòa Bình), nàng út bỗng ngửi thấy mùi hương quyến rũ tỏa ra từ chùm hoa ban rừng đang trôi trên sông cuộn dọc mạn thuyền. Nàng đưa tay với lấy chùm hoa, nhưng không may con thuyền tròng trành cuốn theo dòng nước xiết, rồi nàng út bị chết đuối.
Quân lính tâu câu chuyện trên với nhà vua và họ nhận lệnh mang sính lễ quay trở lại Mường Mây để xin đưa nàng Bẳng về làm vợ vua. Nàng Bẳng sợ hãi chạy vào rừng bỏ trốn.
Nàng đi đến đâu, quân lính nhà vua truy tìm đến đấy. Nàng chạy đến một hang đá trên đỉnh thác (suối Tân). Lúc này trời nhá nhem tối, bỗng nổi cơn giông, mưa dây chớp động. Nàng giật mình lao xuống dòng thác suối Tân tự vẫn.
Về phần quân lính, sau khi mưu sự không thành, trước khi rút quân về, toàn bộ sinh lễ mang theo đều để lại. Trống đồng đem chôn từng hố rải rác ở các gò đất quanh vùng. Vàng bạc, châu báu đem giấu trong 1 hang đá đầu bản Khoòng, ngoài cửa hang dùng đá cuội trộn lẫn mật mía bịt kín.
Thương tiếc số phận hai chị em và cảm phục những đức tính tốt đẹp vẹn toàn của hai nàng, ít lâu sau cha mẹ 2 nàng bàn với dân bản, góp công sức dựng một ngôi đền tại Mường Mây để đón hồn của hai bà chúa trẻ về thờ.
Tìm thấy kho báu ở bản Khoòng
Câu chuyện về 2 bà chúa Thái được bao thế hệ lưu giữ và kể lại cho con cháu nghe về lịch sử của bản mình. Chuyện về hang bạc, hang vàng ở bản Khòong là có thật và không phải là truyền thuyết.
Những năm 1980, khi phá rừng làm nương trong chân núi đá, nhiều người đã phát hiện cửa hang. Họ đã đào bới, thậm chí mang cả mìn vào nổ hy vọng tìm kiếm được hũ vàng, hũ bạc và quân lính đã chôn lại khi xưa.
Ông Lò Văn Cung – người đang phụ trách việc hương khói đền thờ 2 bà chúa Thái khẳng định việc này là có. Theo ông Cung, nhiều người đã cầm được thỏi vàng, thỏi bạc. Khi chuyện vỡ lở, bà con dân bản đổ vào hang vàng vẫn còn kịp lấy lại được chiếc trống đồng. Hiện vật này đã được đưa lên trưng bày tại bảo tàng Sơn La.
Việc tìm kho báu của 2 bà chúa Thái đã rộ lên suốt một thời gian dài. Nhưng có một điều lạ là cửa hang đá được đóng bằng một loại vật liệu gì đó mà không ai có thể phá và tìm được lối vào.
Cách nhà ông Cung khoảng 2km là hang bạc. Xung quanh hang bạc là vô số những tảng đá lớn được dựng vách thành. Nơi đó có vô số các hang động nhỏ và ngắn. Trước đây, quan binh đã giấu một phần kho báu ở đây. Khi lối vào các hang đá được mở, ông Cung cũng đã vận động bà con cùng xây một gian miếu nhỏ để tưởng nhớ tới hai bà ngay cạnh hang đá.
Ông Hà Văn Úng, Phó Chủ tịch xã Chiềng Khoa cho biết: Di tích thờ 2 bà chúa Thái đã ăn sâu vào tiềm thức của người dân nơi đây từ nhiều đời nay. Bà con hàng năm vẫn tổ chức dâng hương đều đặn. Riêng về chuyện kho báu chôn ở bản Khoòng là có.
Theo ông Úng, nhiều người đã đào được chum chóe, vàng, bạc. Riêng chiếc trống đồng đào được cách đây đã lâu đã được đưa về bảo tàng Mộc Châu.
Nhà đền đang kêu gọi các nhà hảo tâm cùng đóng góp giọt dầu công đức để xây dựng đền thờ 2 bà chúa khang trang hơn. Trong quá trình dọn dẹp và tạo mặt bằng, ông cũng đã đào được nhiều chum, chóe cổ và 1 thanh gươm, 1 con dao. Hiện các đồ vật này được cất tại ngôi miếu nhỏ bên chân núi đá.
Năm 2021, UBND tỉnh Sơn La đã công nhận đền thờ 2 nàng Bẳng Mương là di tích cấp tỉnh.
