Năng suất lao động là một trong những yếu tố quan trọng quyết định sự phát triển và thịnh vượng của một quốc gia. Do đó, các nước trên thế giới luôn tìm cách thúc đẩy tăng năng suất lao động bằng cách áp dụng công nghệ mới, nâng cấp máy móc, đầu tư, đào tạo kỹ năng và đào tạo nghề cho nguồn lao động, hoặc chuyển dịch sang các hoạt động có giá trị gia tăng lớn hơn, phù hợp với tình hình thực tiễn quốc gia.
Nhật Bản, Hàn Quốc, Thái Lan, Indonesia, Malaysia và các nền kinh tế châu Á tiên tiến khác đã đạt được nhiều thành công trong nâng cao chất lượng lực lượng lao động và thiết lập vị thế cạnh tranh dựa trên năng suất lao động. Kinh nghiệm thúc đẩy năng suất lao động của các quốc gia này là những bài học thiết thực để các quốc gia khác, trong đó có Việt Nam cần nghiên cứu và áp dụng phù hợp với bối cảnh cụ thể của đất nước.
Nhận thức được tầm quan trọng của nâng cao năng suất lao động, những năm qua, Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều Nghị quyết, Chỉ thị, chính sách nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, nâng cao năng suất lao động. Việt Nam đang bước vào giai đoạn mới với những mục tiêu và khát vọng phát triển đất nước đến năm 2030 và 2045, trong đó, một trong ba đột phá chiến lược là tiếp tục phát triển nguồn nhân lực, đẩy nhanh tốc độ tăng năng suất lao động để hướng tới phát triển bền vững, nâng cao lợi thế cạnh tranh quốc gia.
Theo chuyên gia tại Viện Năng suất Việt Nam – Tổng cục Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng (Bộ Khoa học và Công nghệ), trên cơ sở kinh nghiệm của một số quốc gia ASEAN, một số bài học kinh nghiệm về tăng năng suất lao động đối với Việt Nam là: Thứ nhất, nền tảng của một chiến lược phát triển tập trung vào năng suất lao động là sự thống nhất giữa Chính phủ, doanh nghiệp, Viện Nghiên cứu, người lao động, các cơ quan truyền thông về những nguyên tắc của chiến lược đó. Khi đã đạt được đồng thuận, cần có sự cam kết mạnh mẽ và giám sát hiệu quả để thúc đẩy những nỗ lực của các cá thể trên phạm vi cả nước nhằm cải thiện năng suất lao động.
Thứ hai, đảm bảo sự hợp tác chặt chẽ giữa Chính phủ, khu vực tư nhân, công đoàn, hiệp hội ngành, tổ chức giáo dục nghề nghiệp đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc thúc đẩy tăng năng suất lao động.
Thứ ba, để đưa những nguyên tắc của chiến lược trên thành hành động cụ thể, cần xây dựng các thể chế, cơ chế và phong trào nhằm thúc đẩy năng suất lao động. Việc thành lập Hội đồng năng suất lao động Quốc gia là mô hình hay mà Việt Nam có thể học tập từ kinh nghiệm của các nước đi trước.
Thứ tư, cần tập trung nguồn lực để thiết kế các chiến lược toàn diện, thống nhất, theo đó tiếp cận vấn đề theo hai mặt. Một mặt là các chiến lược tăng năng suất lao động theo ngành cụ thể; mặt khác là các chương trình áp dụng cho cả nền kinh tế nhằm hỗ trợ năng lực, nghiên cứu phát triển, lộ trình tăng năng suất lao động của doanh nghiệp vừa và nhỏ, các chương trình tăng trưởng toàn diện.
Thứ năm, Chính phủ cần hỗ trợ cả doanh nghiệp và người lao động để họ hiểu về những thay đổi từ đó tự điều chỉnh để thích hợp với quá trình thúc đẩy năng suất lao động; cần tiếp tục học hỏi từ những điển hình tốt về tăng năng suất lao động của các quốc gia trên thông qua hợp tác quốc tế; thay đổi tư duy để đưa văn hóa năng suất lao động vào ý thức của người dân.
Hiện nay, trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ, làm thay đổi phương thức sản xuất - kinh doanh, lợi thế về nguồn lao động dồi dào, nhân công giá rẻ dần mất ưu thế, thay vào đó nguồn lực mới cho tăng trưởng là năng suất và chất lượng lao động, năng lực sáng tạo và tiềm lực khoa học công nghệ. Vì vậy, giải quyết bài toán về tăng năng suất lao động cần có những chiến lược, giải pháp tổng thể.
