Với tư cách là người cầm bút, công nghệ trong “thế giới một chạm” (one touch) đã tác động đến Tiến sĩ như thế nào?
Công nghệ ra đời là bước tiến vĩ đại của loài người. Cũng như các nghề khác, văn minh ấy sẽ thúc đẩy những người làm báo một bước đi rất lớn, có thể nói là cực kỳ lý tưởng. Thí dụ như các nhà báo trước đây muốn làm được nghề phải đọc nhiều sách, vốn sống càng dày dặn thì góc nhìn mới có thể chính xác để thuyết phục người khác. Ngày nay, những người làm báo trẻ hoàn toàn có thể xác minh và tìm kiếm thông tin, kiến thức trên các trang như google. Từ một người làm báo viết bằng tay sang một người gõ bằng máy tính là khác hẳn. Máy tính ra đời và phổ biến đã giải quyết được rất nhiều việc, nhất là đối với những người viết như tôi.
Ngày trước, khi viết tay, muốn chữa là phải dùng kéo, cắt từng đoạn một rồi dán đoạn mới vào. Như văn hào nổi tiếng thế giới Andersen ấy, ông vốn xuất thân là con người thợ đóng giày. Khi cha mất, ông học dệt vải và may vá. Vì thế, bản thảo của ông sau này đều được cắt ra và khâu lại rất đẹp. Ý để nói rằng, trước đây, khi phải viết bằng tay, thì ngòi bút không chạy kịp với suy nghĩ. Mỗi lần chữa là rất khổ, phải cắt dán kịch liệt trong bản thảo của người viết. Tất cả những điều đó sẽ hạn chế tốc độ suy nghĩ và tốc độ sáng tạo.
Nhưng công nghệ có thể sẽ khiến cho những người làm báo lớn tuổi khá mệt mỏi vì không phải ai cũng tiếp cận được! Quan điểm của Tiến sĩ?
Công nghệ không đơn giản là máy móc, không chỉ là công cụ nữa, mà nó làm thay đổi tư duy sáng tạo của con người. Để hoàn thành một sản phẩm báo chí, không phải như trước, phóng viên cứ viết xong gửi cho báo là hết nhiệm vụ. Với một người làm báo có bốn vấn đề: Xã hội - Nhà báo - Tác phẩm (bài báo) - Công chúng. Trước đây mô hình dàn hàng ngang, bản thân công chúng cũng phản hồi lại báo rất chậm. Ngày nay thì khác, bốn yếu tố trên tạo thành một hình tròn khép kín. Tức là nếu có chuyện gì thì độc giả sẽ tương tác ngay, phản hồi ngay.
Khi sự tương tác lớn, dẫn đến không chỉ tác dụng tích cực mà còn có cả những tiêu cực!
Hiện nay nhiều người đang lạm dụng mạng xã hội để đưa ra ý kiến, nhận định cá nhân. Nhưng nên nhớ rằng, với tốc độ lan truyền rất nhanh thì chúng ta càng phải hết sức thận trọng. Còn những ai lạm dụng mạng xã hội làm những điều sai trái sẽ phải chịu trách nhiệm trước pháp luật. Đừng có nghĩ facebook của mình, muốn viết gì thì viết. Đời sống thật hay ảo đều phải dưới sự kiểm soát của pháp luật.
 |
"Nếu thực sự báo giấy không có gì hay hơn, hấp dẫn hơn báo mạng thì đừng đổ lỗi cho độc giả”. |
Tốc độ công nghệ sẽ khiến người làm báo phải đối mặt với không ít khó khăn?
Với người làm báo, giờ đây, viết gì cho có bạn đọc, viết để có khách hàng sẵn sàng mua báo - mua quảng cáo, viết để vẫn giữ đúng tôn chỉ mục đích của tờ báo… Rất nhiều câu hỏi sẽ buộc phải trả lời với mỗi cá nhân hay tòa soạn nào. Không chỉ ở Việt Nam mà trên thế giới cũng vậy. Khi công nghệ phát triển cũng đồng nghĩa với chuyện báo mạng lên ngôi. Nhiều tờ báo lớn trên thế giới đã buộc phải đóng cửa bản giấy như “The Independent” (Độc lập) của Anh,”CS Monitor” hay “US News & World Report”, và mới đây nhất là “The New York Times” của Mỹ.
Thực tế, độc giả bây giờ nhiều người chọn tin tức giật gân, câu khách thay vì những bài báo phải đầu tư cả về công sức và thời gian! Thưa Tiến sĩ?
Điều đó đúng. Bởi rất nhiều người làm báo, đặc biệt là những người trẻ, họ quên mất vai trò của mình là cùng với toà soạn “định hướng dư luận xã hội”. Họ lấy tin ở đâu? Xin thưa, họ vào các trang mạng xã hội, đọc chỗ này một tý chỗ kia một tẹo rồi nhào nặn thành tin tức đăng báo. Nhiều bài học lớn đã phải trả giá vô cùng đắt khi phải đóng cửa tờ báo, hàng loạt những người làm báo phải ra đường chỉ vì một vài người nào đó ẩu tả. Bưu điện Washington (Washington Post - WP) là một trong những tờ báo lâu đời và danh giá bậc nhất ở Mỹ đã phạm phải sai lầm chết người khi lấy tin từ mạng xã hội mà thiếu thẩm định, kiểm chứng thông tin, sau đó buộc phải đóng cửa.
Vậy theo Tiến sĩ, làm sao để vẫn có thể tận dụng được nguồn tin vô hạn trên Internet?
Bạn đọc giờ đây đòi hỏi độ chính xác của nguồn tin phải mang tính tuyệt đối. Cứ lên mạng tưởng là thông tin bày ra đó xong muốn lấy gì thì lấy mà không biết rằng, ngay cả khi thông qua các công cụ tìm kiếm uy tín, nếu không biết xử thông tin thu thập được, thì tất cả cũng chỉ là một đống rác khổng lồ. Chúng ta phải nhặt ra những thứ dùng được, phải kiểm tra, xác thực từ các chuyên gia.
Báo chí hôm nay, giá trị truyền thông lớn hơn rất nhiều so với trước đây. Mỗi bạn đọc chỉ cần ngồi trong nhà, họ có thể đọc tất cả các tờ báo trên toàn thế giới. Độc giả bây giờ không như trước, họ có nhiều lựa chọn và vì thế mỗi một người làm báo, mỗi toà soạn phải biết lựa chọn chính xác độc giả đích của mình và triển khai đề tài đúng tôn chỉ của bản báo mà vẫn lôi cuốn được độc giả. Cứ có độc giả ắt sẽ có khách hàng quảng cáo.
Với cương vị là giảng viên báo chí, Tiến sĩ đã nhấn mạnh điểm nào trong tác nghiệp với các học trò của mình - những nhà báo tương lai?
Khi dạy cho sinh viên khoa Báo, tôi luôn nhấn mạnh với các học trò của mình về tính CHÍNH XÁC. Các nhà báo hôm nay không được phép sai lầm, không được phép bịa đặt, bởi công chúng bây giờ có quá nhiều nguồn tin để kiểm chứng. Thứ hai là tính THỜI SỰ. Trước để có một bài báo, người viết phải đi đến hiện trường, ăn trực nằm chờ mãi mới lấy được tin. Giờ đây nếu không nhanh, báo chí lập tức thua mạng xã hội.
Nhà báo thời công nghệ 4.0 sẽ có nhiều lợi thế, nhưng cũng có những bất cập do mạng xã hội quá nhanh, ở đó lại không cần thông qua các khâu kiểm duyệt?
Báo chí khác với mạng xã hội bởi mạng xã hội như facebook chẳng hạn, nó là trang cá nhân. Cho dù viết hay đến mấy, công chúng cũng không vào đó đọc nhiều bằng lượng người truy cập vào một link báo chí chính thống. Hơn nữa, đừng có nghĩ mình là một hot-facebooker mà có thể làm báo trên đó. Bởi anh ta không thể tỉnh táo đến mức luôn đưa các thông tin chuẩn xác, mà một khi đã “trượt” ra khỏi quy định về luật pháp, về chính trị hay văn hóa thì sẽ phải trả giá. Một người không bao giờ làm được một tờ báo. Vậy nên, chạy đua tốc độ tin tức thì đúng rồi, những hãy nhớ về tính chính xác tôi vừa nói, đừng có sợ mạng xã hội nhanh hơn mình. Phóng viên cũng đừng ngồi một chỗ, hãy đến tận hiện trường, chứng kiến, thẩm định thông tin trước khi chuyển tin về cho tòa soạn. Báo chí mất uy tín nhiều, do việc xử lý tin của người làm báo không tốt đấy chứ.
Có giải pháp nào để giữ chân độc giả theo đúng tôn chỉ của từng tờ báo không thưa Tiến sĩ Đoàn Hương?
Tôi cho rằng, người làm báo nên trau rèn cho mình một phông văn hóa thật tốt. Khi đó, họ có thể đi sâu vào phân tích một vấn đề, định hướng thông tin cho độc giả. Đừng chỉ nói hiện tượng mà không đưa ra được bản chất của vấn đề. Báo in hôm nay thua thiệt so với báo hình và báo mạng về độ nhanh. Nhưng tại sao vẫn có độc giả chọn báo in (báo viết), bởi chính vì độ sâu của nó. Nên, nếu có thể nói gì với các nhà báo trẻ hôm nay, tôi khuyên các em nên chịu khó đọc.
Hôm nay người ta đang ca ngợi trí tuệ nhân tạo, nhưng trong tương lai, người ta không thể tạo ra một robot nhà báo có thể viết hay như Vũ Bằng hay Nguyễn Tuân, điều đó tôi quả quyết. Chỉ nên coi công nghệ là công cụ hỗ trợ, đừng coi là có thể thay thế được con người và làm việc phụ thuộc hoàn toàn vào nó, nhất là đối với người làm báo.Newsweek là tạp chí thời sự hằng tuần lớn thứ hai ở Mỹ (chỉ sau Time) từng phải ngưng xuất bản báo in, chỉ còn bản online, nhưng tin rất vui là họ đã trở lạivà đang chứng minh rằng, chỉ cần thay đổi định hướng nội dung cho đúng xu thế, có những bài báo độc quyền, viết sâu hơn, báo in còn nguyên cơ hội.
Với báo điện tử thì sao, thưa Tiến sĩ?
Viết nhanh, chạy đua thông tin cũng được, nhưng hãy đọc thật kỹ trước khi xuất bản. Quá nhiều lỗi chính tả, độc giả sẽ khó chịu khi phải ăn cơm với sạn. Người làm báo điện tử hãy trang bị cho mình nhiều hơn một kỹ năng viết. Cần biết thêm cả chụp ảnh, quay camera, biết sử dụng một số phần mềm cơ bản. Hãy tận dụng tối đa công nghệ trong tin bài của mình, để ít nhất, họ có thể biến sản phẩm báo chí của mình thành một lựa chọn đầy hấp dẫn với bạn đọc. Một người đã viết tốt rồi, phân tích hay mà còn biết thêm vào bài báo cả video hay ảnh đẹp và độc, chắc chắn không cần làm tin giật gân câu khách thì vẫn giữ chân và thậm chí mở rộng được bạn đọc. Hãy rèn luyện, để nếu ít nhất phóng viên không chụp được ảnh đẹp thì cũng biết chụp sao cho đúng. Thêm một điều nữa, đó là ngoại ngữ. Không phải để dịch hay giao tiếp, mà để có thể đọc nhiều thông tin, tham khảo và thẩm định được tốt hơn.
Xin trân trọng cảm ơn Tiến sĩ!
