Đồi Trại Thuỷ là danh thắng “ngọc bức hoàn hàm” (dơi ngọc ngậm vòng ngọc) với 5 ngôi chùa đẹp nổi tiếng tọa lạc ở cửa ngõ trung tâm thành phố biển Nha Trang. Và Long Sơn Tự - một trong những biểu tượng đẹp của “xứ trầm hương”, thu hút nhiều du khách thập phương trong và ngoài nước. Tiếc rằng, đến nơi ai cũng chạnh lòng khi chứng kiến những phận người sống tạm bợ, đói rách ở ngay cạnh danh thắng.
“Ổ chuột”…
Từ “ngã ba rác” ở phía trước tượng Kim Thân Phật Tổ, tôi vòng vào khu nhà "ổ chuột" tổ 11. Ở đây vô số đường hẻm nối nhau, ngoằn ngoèo, nhếch nhác, có đường dốc dựng đứng, đá và đá cheo leo. Dẫu vậy, hàng trăm ngôi nhà vẫn mọc lên san sát, cao thấp, chen chúc như “vồ” lên nhau. Gọi là nhà cho “oách”, chứ hầu hết đều nhỏ như... cái chuồng gà và vách dừng cót, nhựa hoặc tôn, mái cũng lợp tôn, thấp tè. Dù trời chiều dịu mát, nhưng ở trong mỗi căn nhà ấy đều nóng như rang, như hun những đứa trẻ đen trùi trũi, ngồi nằm vạ vật.
Mười, hai mươi năm trước, dân nghèo thập phương lên đồi Trại Thủy phá đá, phá cây dại, dựng tạm túp lều và thoạt đầu nghĩ chỉ ở tạm để mưu sinh. Song, không thể thoát cái nghiệp làm thuê làm mướn cơ hàn, hầu hết trong số họ đành bám trụ lâu dài trên vách đá.
Hẻm dốc. Tôi cuốc bộ bở hơi tai. Vậy mà em Nguyễn Thị Thanh Tuyền (học sinh lớp 10) với thân hình bé như cái kẹo, lại đèo theo chiếc xe đạp, lúc dắt, lúc vác vượt từng gờ đá để lên nhà trên mõm đá. Bé Tuyền mồ hôi nhễ nhại, vừa thở hổn hển, vừa tâm sự: “Vác xe thế này riết rồi cũng quen, anh ạ. Khổ nhất là lúc trời mưa, trơn trượt không đi nổi, đành gửi xe nhờ dưới chân núi”.
Trong căn nhà nhỏ dừng cót, bà Tiêu Thị Quý (mẹ của Thanh Tuyền) đang bệnh, mệt nhọc lê từng bước chân về phía chiếc bàn, nói với tôi: “Tui quê gốc ở tỉnh Bình Thuận, theo chồng lên đồi lập nghiệp từ năm 1986. Tội cho ba đứa con sinh ra ở nơi này chịu cực nhọc mỗi khi phải “xuống đồi” học hành, hay theo mẹ mưu sinh. Cái nhà của tui đã xuống cấp lắm rồi, có thể đổ sập bất cứ lúc nào, nên cũng muốn dời đi nơi khác cho sắp nhỏ đỡ vất vả. Nhưng chồng mất rồi, tui cũng chưa biết đi đâu, về đâu!”.
Lại hẻm dốc, gấp khúc. Không gian chật hẹp. Bức bách. Nhà nhà bày biện ra ngoài đủ thứ hầm bà làng, nhớp nháp. Trẻ em nô đùa bên dòng nước thải bốc mùi hôi thối. Ở đó, tôi bắt gặp hai đứa bé gái ngồi lăn lóc bên căn nhà nhỏ như cái hộp diêm rộng chừng 15m2 vá đùm vá chặp nằm sát họng nước đen ngòm. Đó là nhà của anh Huỳnh Đình Huy - tổ trưởng tổ 11, người đang “quản” đời sống của hơn 180 hộ dân trong khu “ổ chuột”.
 |
| Bà Trương Thị Cúc (65 tuổi) cùng 4 đứa con và cháu sống trong cái chòi chỉ rộng 20m2. |
Gieo neo phận nghèo
Ngồi “đối thoại” với tôi trong căn nhà rệu rã trên vách đá, bà Trần Thị Lựng (gốc ở Bình Định, vào ngụ cư ở khu "ổ chuột" tổ 11 gần 20 năm) cho hay, chồng mất đã 17 năm, một mình tất tả buôn gánh bán bưng nuôi 5 đứa con ăn học. Vậy nên cái đói cái nghèo cứ đeo bám mãi, không ngẩng đầu lên được! Giờ thì những đứa con của bà Lựng đã lập gia đình, cũng gắn đời mình trên đồi và mưu sinh bằng nghề đạp xích lô, làm mướn ở nơi phố thị Nha Trang.
Cùng cảnh ngộ như bà Lựng, chị Phan Thị Kim Ngân ở Vạn Ninh (Khánh Hòa) theo mẹ lên đồi, dựng nhà ở phía trái tượng Phật tổ. Ban đầu chị Ngân đi gánh nước thuê, sau bán hàng rong mũ, quạt cho khách du lịch. Chồng bỏ 3 năm rồi, mình chị lo 2 đứa con, nhưng giờ đứa con gái lớn bỏ học, đi bụi đời.
Bà Nguyễn Thị Bích Hằng - Phó Chủ tịch UBND phường Phương Sơn - nói, có hơn 450 hộ dân, với khoảng 3.000 khẩu ở khắp các nơi trong cả nước kéo về sinh sống trên đồi Trại Thủy. Trong số đó có đến 80% là dân nghèo; khoảng 100 hộ sống tự phát, “nghèo rớt mồng tơi”, không hộ khẩu, không giấy tờ tùy thân. Họ sử dụng “ké” điện, nước... của hộ khác với giá rất cao. Đa số con cái của họ bỏ học giữa chừng, lêu lổng, không nghề nghiệp. Và chính cuộc sống tạm bợ, thiếu việc làm, nghèo đói đã phát sinh nhiều tệ nạn xã hội phức tạp, hút chích ma túy...
Ma túy đã giết chết tương lai của rất nhiều trẻ vị thành niên trên đồi Trại Thủy. Ở đây, hàng chục đối tượng nghiện ma túy, thậm chí nghiện nặng và khét tiếng trộm cắp ở Nha Trang như cu Tõm, Nguyễn Anh Kiên (Út chùa), Nguyễn Duy Tuấn (Tuấn Anh)... Bà Trần Thị Minh Cả (ở tổ 7) nén nỗi đau khi nói về đứa con nghiện của mình: “Năm 1979, gia đình tôi cùng nhiều hộ khác đi kinh tế mới Nhiễu Giang, huyện Sông Hinh, Phú Yên. Vì làm ăn bấp bênh, bệnh tật, sốt rét, chồng mất, năm 1992, tôi đành về lại Nha Trang và che tạm nhà sinh sống trên đồi này. Không tấc đất cắm dùi, tôi sớm hôm chạy đi may vá dưới phố để kiếm tiền, nên không có thời gian lo cho con cái học hành. Để rồi một hôm khi về nhà, tôi phát hiện đứa con Phan Trường Chinh (SN 1981) đang hút chích ma túy, nhiễm HIV. Rồi nó đi trộm cắp để có tiền giải cơn nghiện, với 5 lần đi tù thụ án 14 năm. Tôi già mà đang phải gánh nuôi 2 đứa con của nó...”.
Trên đồi Trại Thủy, tôi chứng kiến nhiều hộ dân ăn ở trong những ngôi nhà diện tích chưa đầy 15m2, không bếp núc, không có nhà vệ sinh, nhà tắm... Bà Phạm Thị Huệ (ở tổ 11) bức xúc nói, ở quanh đồi toàn đá và đá, không thể đào hố tiêu được, nên đa số người dân đi vệ sinh ở nhà vệ sinh công cộng, hoặc phóng uế bừa bãi ra ngoài bãi rác, lùm cây, gây ô nhiễm môi trường. Trước đây, tổ chức phi chính phủ Hội nhập xã hội và phát triển đô thị Cộng hòa Pháp đã hỗ trợ triển khai dự án giải quyết các vấn đề dân sinh, chủ yếu là cải thiện điều kiện vệ sinh môi trường ở khu vực đồi Trại Thủy. Thế nhưng, chương trình này lại rút ngắn thời gian, thiếu đồng bộ, nên không hiệu quả.
Vời vợi giấc mơ
Bà Trương Thị Cúc (65 tuổi) ngồi ở bậu cửa, chua chát: “Gia đình tôi với 5 người ở nhà tạm chỉ 20m2. Từ năm 2000, cán bộ tỉnh, thành phố đến khảo sát, đo đạc để di dời dân về nơi tái định cư (TĐC) Đất Lành (xã Vĩnh Thái), nhưng qua mấy đời bí thư, chủ tịch tỉnh rồi, đến nay dự án không thấy động tĩnh gì. Bà con mừng hụt, mòn mỏi chờ và ngôi nhà đàng hoàng như mơ ước của bà con nơi đây... còn xa vời vợi! Không cách nào khác, chúng tôi đành chấp nhận ăn ở tạm và đau đáu nỗi lo sợ sạt lở núi, sợ mưa gió hất tung những căn nhà vốn đã rệu rã, mục nát, vì chính quyền địa phương không cho phép làm nhà mới”.
Cách làm tiền-hậu bất nhất, tắc trách, thiếu trách nhiệm của chính quyền địa phương dẫn đến khu "ổ chuột" đồi Trại Thủy ngày càng “nở” rộng, xấu xí, tắc tị kéo dài miên man. Theo Ban Quản lý các công trình xây dựng Nha Trang, từ những năm 2000, UBND tỉnh giao cho TP.Nha Trang làm chủ đầu tư dự án tạo cảnh quan danh lam thắng cảnh khu vực đồi Trại Thủy, trong đó di dời toàn bộ hộ dân trên đồi đến khu tái định cư mới. Nhưng không hiểu sao, dự án không được thực hiện và đến năm 2005, tỉnh Khánh Hòa lại giao cho Sở
NNPTNT triển khai dự án này. Để rồi sau hơn 10 năm “giậm chân tại chỗ”, tháng 10.2012, UBND tỉnh Khánh Hòa lại phê duyệt dự án, giao cho UBND TP.Nha Trang làm chủ đầu tư với tổng vốn hơn 131 tỉ đồng, di dời hơn 323 hộ với gần 2.000 nhân khẩu đến khu tái định cư Đất Lành! Nhưng dân chưa kịp mừng thì dự án tiếp tục ách tắc vì đến năm 2013, UBND thành phố ký văn bản số 1576 tạm dừng dự án và “treo” cho đến nay! Thắc mắc thì ông Nguyễn Văn Danh - Chủ tịch UBND TP.Nha Trang - chỉ biết phân trần: “Vẫn biết dân trên đồi bức xúc về nơi ở, nhưng do tỉnh chưa “rót” vốn nên đành chịu. Thành phố đang trình tỉnh tiếp tục đầu tư dự án này”.
