“Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ
Mặt trời chân lý chói qua tim
Hồn tôi là một vườn hoa lá
Rất đậm hương và rộn tiếng chim...
Tôi buộc lòng tôi với mọi người
Để tình trang trải với trăm nơi
Để hồn tôi với bao hồn khổ
Gần gũi nhau thêm mạnh với đời.
Tôi đã là con của vạn nhà
Là em của vạn kiếp phôi pha
Là anh của vạn đầu em nhỏ
Không áo cơm cù bất cù bơ...
(Trích “Từ ấy” - Tố Hữu - Theo Sách Ngữ văn 11 - tập hai - NXB Giáo dục, 2008)
Năm 2023 ghi dấu mốc tròn 85 năm tác phẩm “Từ ấy” của nhà thơ Tố Hữu ra đời. Thời gian qua, mỗi lời thơ đã trở thành lý tưởng, tuyên ngôn của nhiều thế hệ trẻ, phấn đấu để được đứng trong hàng ngũ của Đảng. Còn với cô, “Từ ấy” có ý nghĩa như thế nào?
- Đối với tôi, “Từ ấy” mang ý nghĩa bắt đầu - một sự bắt đầu có ý nghĩa quyết định, một hướng đi đúng đắn và là kim chỉ nam trong suốt cuộc đời. Với các học sinh của mình, tôi cũng luôn dạy như vậy.
Kỷ niệm của cô khi lần đầu học bài thơ này khi còn ngồi trên ghế nhà trường?
- Tôi còn nhớ như in tiết Văn vào buổi chiều năm 1985, khi đang là học sinh lớp 11. Thông thường vào tiết học buổi chiều, nhất là tiết học Văn, các học sinh thường uể oải và không tập trung.
Thế nhưng, ngay khi thầy giáo của tôi - thầy Trịnh Công Khánh ngâm bài thơ “Từ ấy” bằng giọng Huế, cả lớp bỗng tỉnh táo hẳn. Chúng tôi tưởng tượng như thể đang được nghe từng câu, từng từ mà nhà thơ Tố Hữu - một người con của xứ Huế - thể hiện. Hình ảnh thầy đi đi lại lại trên chiếc bục giảng bằng gỗ và ngâm thơ, đến bây giờ, sau 38 năm giọng thầy vẫn còn đọng lại trong tâm trí tôi.
Khi nghe những câu thơ đầu tiên, tôi cảm thấy lạ lạ, rồi thấy thích thích. Tôi thích bài thơ vì những hình ảnh và cách diễn đạt mang ý nghĩa biểu tượng trong bài. Qua lời giảng của thầy, tôi hiểu bài thơ, hiểu hoàn cảnh sáng tác và nội dung bài thơ gắn liền với con đường cách mạng và con đường giác ngộ lý tưởng của người thanh niên Tố Hữu. Tôi cũng thích mạch cảm xúc của bài thơ, đi từ niềm vui lớn đến lẽ sống lớn và tình cảm lớn.
Sau này, khi đã trở thành giáo viên, là người “truyền lửa”, phân tích những ý nghĩa của bài thơ đến các thế hệ học trò, cô thường dùng cách nào để học sinh của mình có thể dễ dàng tiếp thu kiến thức và truyền được động lực cho các em về lý tưởng, lẽ sống của tuổi trẻ?
- Tôi thường để học sinh tự thể hiện bài thơ bằng cảm nhận của các em. Tôi định hướng để học sinh cảm nhận phong cách nghệ thuật thơ Tố Hữu với lối thơ trữ tình chính trị, đậm chất sử thi, giọng tâm tình ngọt ngào và đậm đà tính dân tộc trong bài thơ.
Những năm gần đây, đề kiểm tra liên quan đến bài thơ “Từ ấy” thường được tôi ra theo hướng nghị luận xã hội, thay vì phân tích văn học như trước đây. Đặc biệt, tôi hướng dẫn để học sinh cảm nhận nghệ thuật bài thơ và tích hợp liên hệ về quan điểm sống của thế hệ trẻ hiện nay sau khi học bài thơ.
Tôi muốn học sinh hãy xác định cho bản thân một quan điểm sống đúng đắn, một lối sống đẹp, sống tích cực để từ đó có thể xác định được con đường đi như thế nào. Và khi đã xác định được lý tưởng sống, đã có ước mơ thì học sinh sẽ nỗ lực hết mình và thực hiện ước mơ đó.
Lúc đó, học sinh của cô phản ứng ra sao, có kỷ niệm vui nào gắn liền với quá trình giảng dạy “Từ ấy” hay không?
- Năm 17 tuổi, tôi chưa thật sự hiểu rõ về hình ảnh “bừng nắng hạ”, “chói qua tim”. Thế nhưng khi đó, tôi đã chép những câu thơ này vào sổ tay của mình bởi tôi cảm nhận được nó đang tác động lớn đến tôi.
Và tôi bất ngờ khi 20 năm sau, một học sinh giỏi Văn của tôi cũng đã chép những câu thơ này vào trang đầu quyển Lưu bút và xem đó là bài thơ yêu thích nhất, là động lực để phấn đấu để thực hiện ước mơ đỗ vào trường đại học, được đứng trong hàng ngũ của Đảng. Lúc đó tôi đã rất hạnh phúc. Đó là lúc học trò của tôi nhận ra chân lý, nhận thức trách nhiệm lớn lao với cuộc đời.
Đó cũng là cái hay của thơ Tố Hữu, khiến con người luôn tin và hướng về tương lai. “Từ ấy” đã kết tinh cái hay ấy và tạo nên sức hút đối với những người trẻ đã và đang đi theo lý tưởng của mình. Nhà thơ khơi lên lòng nhiệt huyết, quyết tâm của biết bao thế hệ để họ hôm nay và mai sau thực hiện ước nguyện khẳng định tài năng, trí tuệ để xây dựng cuộc sống tốt đẹp hơn.
Cũng có nhiều ý kiến cho rằng, thế hệ trẻ ngày nay sống ích kỷ, vì cái tôi cá nhân chứ không nhiều người đặt cái chung lên trên, khác với thế hệ cha ông đã hy sinh cho lý tưởng. Quan điểm của cô về vấn đề này như thế nào?
- Tôi không cảm thấy như vậy. Những học sinh của tôi, đa số vẫn nhiệt huyết, dám nghĩ, dám làm, dám ước mơ và thực hiện ước mơ bằng cách riêng của mình.
Và bài học mà cô muốn truyền đến học trò về lẽ sống và tuổi trẻ thông qua “Từ ấy”?
- Tôi luôn dạy học sinh của mình rằng hãy sống đẹp, nhân văn, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm. Và tuổi trẻ mà, nếu sai, nếu vấp ngã hãy đứng lên và làm lại, cứ nỗ lực hết sức để sau này không phải nuối tiếc vì tuổi trẻ chỉ có một lần mà thôi!
Xin cảm ơn những chia sẻ của cô!
Tố Hữu (1920-2002) tên khai sinh là Nguyễn Kim Thành, quê ở làng Phù Lai, xã Quảng Thọ, huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên - Huế. Thuở nhỏ, ông học Trường Quốc học (Huế). Năm 1938, Tố Hữu được kết nạp vào Đảng Cộng sản. Từ đó, sự nghiệp thơ ca của ông gắn liền với sự nghiệp cách mạng, thơ ông luôn gắn bó và phản ánh chân thật những chặng đường cách mạng đầy gian khổ, hi sinh nhưng cũng nhiều thắng lợi vẻ vang của dân tộc Việt Nam.
Ngày được đứng vào hàng ngũ những người cùng phấn đấu vì một lý tưởng cao đẹp là bước ngoặt quan trọng trong cuộc đời Tố Hữu. Ghi nhận kỷ niệm đáng nhớ ấy với những cảm xúc, suy tư sâu sắc, Tố Hữu viết “Từ ấy”. Bài thơ nằm trong phần "Máu lửa" của tập “Từ ấy” (tập thơ gồm ba phần: Máu lửa, Xiềng xích, Giải phóng).
Trích sách giáo khoa Ngữ văn, lớp 11, NXB Giáo dục, Hà Nội, 2002.
