“Hiện tại, chúng tôi vẫn đang hết sức làm theo cách tốt nhất có thể, trong điều kiện rất hạn hẹp và trong tình thương mến bao la của cộng đồng” - nhà báo Thu Uyên - người khởi xướng chương trình chia sẻ với Báo Lao Động.
Trong một cuộc trò chuyện (trong bài viết “Thu Uyên và “nghề tìm người” đăng trên Báo Lao Động ra ngày 20.7.2013 - tức là 9 năm rưỡi), chị, có lẽ là lần đầu tiên, một cách rất cụ thể và rất thú vị chia sẻ quy trình tìm người để những người thân lạc người thân cảm thấy giữa họ “như chia hề có cuộc chia ly”; và những gia đình tìm thân nhân là liệt sĩ hạnh phúc khi đón người thân của họ “trở về từ ký ức”.
Cụm từ khái quát chị dùng khi đó để miêu tả “thuộc tính” chung của những người thực hiện chương trình là: “Nhạy cảm hơn nhờ biết tư duy logic”. Xin hỏi, tới nay, chương trình “Như chưa hề có cuộc chia ly” (NCHCCCL) đã được 15 năm tuổi, và 10 năm qua, “vật đổi sao dời”, hoàn cảnh xã hội có ảnh hưởng, làm thay đổi gì và nhiều không tới thuộc tính, phương pháp tìm người của êkíp?
- Vẫn là tư duy logic là đòi hỏi quan trọng nhất. Nhưng trước đó, như tiêu chuẩn “đầu vào”, là lòng trắc ẩn và đặt mình sau những người cần giúp đỡ. Ngoài ra, chúng tôi còn rất nhiều những nguyên tắc để làm việc, mỗi công đoạn đều có những quy tắc cụ thể. Ví dụ, “chính danh” - bao giờ cũng mang đúng danh NCHCCCL khi tiếp cận mọi người, mọi nguồn trong công việc, đồng thời cũng có nghĩa là mỗi một thành viên đều là một đại diện cho NCHCCCL với hành trình 15 năm của nó. Chính danh từ phía người đăng ký, người cung cấp thông tin - phải là người trong cuộc đã được thẩm định, phải đáp ứng đa chiều và đầy đủ về mặt thông tin.
Quy định về cách tiếp người đến đăng ký, cách gọi điện thoại, cách khai thác thông tin thì rất nhiều, nhỏ nhặt như phải đánh vần tên người tiếp xúc... đến cốt lõi, như tôn trọng quyền quyết định của họ ra sao.
Đi công tác, chúng tôi có quy tắc là tổ chức sản xuất chi tiết, tính từng nơi ăn nơi nghỉ, để hoàn toàn chủ động, không làm phiền những gia đình mà chúng tôi đến tiếp cận hay làm phóng sự. Chúng tôi không nhận quà, tuyệt đối không nhận tiền, và để tránh phật lòng những người trong cuộc, chúng tôi quy định với nhau là được nhận ít hoa quả nếu nhà trồng, kẹo bánh nếu nhà làm...
Hay, trong công việc MC chẳng hạn, nói gì, ngồi sao cũng không được làm khuất nhân vật của mình, những người trong cuộc ngồi ở vị trí rõ nhất, sáng nhất và được trông đợi nói dài thời lượng hơn MC... Đó, toàn những quy tắc nho nhỏ như vậy! Lâu ngày chúng làm nên NCHCCCL. Tôi cho là thời đại nào mà làm việc với con người và với thông tin thì vẫn cần dựa vào những nền tảng chính là như thế.
Tôi có dự Gala kỷ niệm 15 năm ra đời “Như chưa hề có cuộc chia ly” (chủ đề “Quanh ta có phép màu”, tổ chức tại Nhà thi đấu Vân Đồn, Q.4, TPHCM, vào ngày 11.1.2023; đêm giao thừa đón năm Quý Mão, chương trình phát trên 14 kênh truyền hình thuộc Đài truyền hình kỹ thuật số VTC và trên các nền tảng số của “Như chưa hề có cuộc chia ly”).
Ngay trong khi vừa lắng nghe câu chuyện tìm người và sau khi những xúc cảm qua đi, thì điều tôi vẫn tò mò (cho tới giờ!) là cách thức tìm người, đặc biệt của những bạn trẻ - những cô gái trẻ trong đội tìm kiếm của chương trình. Tôi tự hỏi, ở đâu ra - học ở ai - tích lũy thế nào... mà họ có được khả năng Suy luận - Loại suy để tìm ra người cần tìm như vậy. Chị - sếp của họ có thể thay họ bật mí nhiều hơn? Và chị có thể giới thiệu nhiều hơn về “những cánh tay phải” này của chị?
- Công việc của chúng tôi rất lãng mạn, vì cuộc sống là như vậy. Tuy nhiên, chúng tôi hoạt động trên nền các nguyên tắc, quy tắc như vậy đó, nghe bó buộc quá đi!
Nữa này ạ, chúng tôi có 2 quy trình cơ bản: Quy trình Xử lý thông tin và Quy trình Tìm kiếm đã được văn bản hóa, hướng dẫn sử dụng những bước và phương pháp cụ thể. Nghe thì cứng nhắc, nhưng thực tế Quy trình tạo nên những bước rất linh hoạt.
Thứ hai, chúng tôi đã tạo nên một kho dữ liệu, khối lượng kinh nghiệm 15 năm và cách làm việc theo tập thể khi cần thiết.
Thứ ba, là chúng tôi có sẵn mạng lưới cộng tác viên để khi cần có thể cùng làm việc. Cho nên, chúng tôi mới tuyển một nhóm bạn trẻ GenZ. Các bạn được hướng dẫn sơ về Logic và Tâm lý, rồi bắt đầu học xử lý thông tin đến tìm kiếm trên các hồ sơ, các bạn mới tự lập luôn, trong sự hướng dẫn. Sau 4 tháng, đã rõ bạn nào có khả năng tìm kiếm, hay mạnh về mặt gì khác.
Đội ngũ NCHCCCL hiện tại rất eo hẹp về nhân lực. Nhưng là đội mạnh. 14 người, chúng tôi có nam, có nữ, có LGBT, thuộc mấy dân tộc khác nhau, người theo đạo Phật, đạo Thiên chúa, người Bắc - Trung - Nam. Riêng có độ tuổi thì áp đảo là 23 - 24. Tôi là thiểu số vì tuổi gấp vài lần các em. Chúng tôi giống nhau chỉ ở chỗ có thể cùng khóc cười với những người tìm đến.
Còn một yếu tố nữa, có lẽ cũng quan trọng, là thuộc về người trong cuộc, đó là, cả hai phía - người lạc người thân và người bị lạc người thân phải cùng nghĩ về nhau - thì khả năng cuộc tìm kiếm thành công sẽ cao hơn?
- Trước hết, nếu 1 trong 2 bên (hay nhiều hơn) của mối quan hệ mà không muốn, thì dù tìm ra, cũng không thể đoàn tụ theo cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng. Còn đúng là khi hai bên cùng hướng về nhau, cùng đi tìm nhau, mà cũng gửi đề nghị đến NCHCCCL, thì chúng ta chỉ cần xác minh cho thật chính xác là có thể tiến hành gặp lại. Tuy nhiên, hiện tỉ lệ khớp này ít lắm - cỡ 2 - 3% số đơn thư gửi về NCHCCCL.
Nguyên do vì vẫn còn nhiều người ly tán chưa biết rằng, họ được sẵn sàng giúp đỡ hoàn toàn không mất một đồng nào; nếu biết đến NCHCCCL thì có người trong số họ không biết viết, không biết gọi điện hay email.
Vì vậy, chúng tôi mới luôn kêu gọi cộng đồng hãy để ý mà giúp đỡ những người chịu cảnh tha hương, thất lạc người thân cách liên hệ với NCHCCCL, mà đơn giản nhất hãy gọi Tổng đài 028 6264 7777.
Hơn nữa, có thể nói một phần đáng kể đã lạc mất gia đình quê hương từ tấm bé, rất mong nhớ nhưng hiếm có gì cụ thể gọi là manh mối. Tôi tin vào sự mãnh liệt của những mong nhớ hướng về nhau, điều đó tạo thêm cho những người tìm kiếm như chúng tôi có động lực. Tuy nhiên, một cách khách quan, manh mối và suy luận là những yếu tố quyết định,
Cho tới lúc này, nếu làm một tổng kết nho nhỏ: Nhìn dưới góc độ tinh thần, vật chất, và cả chút... tâm linh, điều chị thấy vui vẻ trong lòng nhất và điều chị thấy vẫn còn day dứt trong lòng nhất, là gì? Điều gì khiến chị quyết chí: Phải làm bằng được?
- Tôi thấy vui vì ồ hóa ra công việc này chúng tôi, và cá nhân tôi, đã thực hiện được 15 năm rồi đấy mà vẫn tươi mới, tràn đầy cảm xúc.
Tôi hài lòng về những nguyên tắc được giữ gìn, những quy trình được làm cho sắc sảo, và những kinh nghiệm làm cho tác nghiệp có “đã” hơn. Không nhìn lại thì còn đôi khi day dứt này khác, ví dụ làm thế này nhanh hơn, hay hơn, hay biết là cần làm việc này việc kia mà nhân tài, vật lực không có. Chứ dịp 15 năm này nhìn lại, thì lạ thay, tôi chẳng còn gì để day dứt, chẳng có gì quyết chí phải làm bằng được cả.
Hiện tại, chúng tôi vẫn đang hết sức làm theo cách tốt nhất có thể, trong điều kiện rất hạn hẹp và trong tình thương mến bao la của cộng đồng. NCHCCCL sẽ thế nào, phụ thuộc một nửa vào sự tham gia và ủng hộ của cộng đồng.
Như vậy, với chị, (chương trình) khái quát theo cách nào (hay cả hai cách): Thiện nguyện của tình người và tình người của thiện nguyện?
- Phía NCHCCCL chắc chắn là “thiện nguyện của tình thương” rồi đó. Còn vế “Tình người của thiện nguyện” thì có thể dành để ca ngợi những người đồng cảm, những tình nguyện viên, những người ủng hộ từng “ổ bánh mì nối thân thương” mỗi tháng để NCHCCCL hoạt động được, những mạnh thường quân, những bạn trẻ theo dõi NCHCCCL và dành cho hoạt động thiện nguyện này những lời tốt đẹp, cũng như toàn bộ khán giả xem NCHCCCL hay nhắc đến nó dù không mấy khi xem...
Xin cảm ơn chị về cuộc trò chuyện ngày đầu năm mới. Chúc chương trình tiếp tục đứng vững, mang lại niềm vui đoàn tụ cho những phận người...
