Báo chí cách mạng - vũ khí sắc bén của Bác Hồ
Bác Hồ từng khẳng định: Báo chí là một mặt trận, các nhà báo là chiến sĩ trên mặt trận ấy. Với tinh thần đó, dù trong hoàn cảnh khó khăn đến đâu, bất cứ giai đoạn hay tình hình thế nào, Bác cũng quyết tâm sáng lập, chỉ đạo và phát hành những tờ báo cách mạng. Từ tháng 3.1922 khi còn ở Pháp đến khi về nước tháng 1.1941, Bác đã sáng lập, trực tiếp tổ chức, biên tập nội dung, trình bày hình thức và phát hành 8 tờ báo chủ lực: Le Paria (Người cùng khổ), Thanh Niên, Công Nông, Lính Kách Mệnh, Thân Ái, Đỏ, Việt Nam Độc Lập và Cứu Quốc.
Tờ báo cách mạng đầu tiên do Bác sáng lập là Le Paria. Năm 1921, tại Pháp, Bác với bí danh Nguyễn Ái Quốc đã cùng một số đồng chí thành lập Hội Liên hiệp Thuộc địa và năm 1922 lập ra tờ Le Paria là cơ quan ngôn luận của Hội. Le Paria thực thi tinh thần giải phóng con người, số đầu tiên xuất bản ngày 1.4.1922. Nguyễn Ái Quốc trở thành trụ cột của tờ báo: vừa là phóng viên, nhiếp ảnh viên, vừa là biên tập viên chính kiêm việc quản lý, phát hành.
Trong thời kỳ đầu Le Paria ra mắt độc giả Pháp, mặc cho kẻ thù răn đe, rình rập, bất chấp hiểm nguy, Nguyễn Ái Quốc đã in truyền đơn cổ động dân chúng mua báo của mình, đem phân phát cho những người đến tưởng niệm các chiến sĩ công xã Paris đã hy sinh hơn 30 năm trước đó ở nghĩa trang Père Lachaise.
Báo Le Paria tồn tại tròn 4 năm (1922-1926). Khi Nguyễn Ái Quốc đã sang Trung Quốc hoạt động, báo Le Paria ra được 38 số với chủ đề chống chủ nghĩa thực dân, kêu gọi đoàn kết các dân tộc thuộc địa. Báo được bí mật chuyển về Đông Dương và các xứ thuộc địa của Pháp, thực sự làm tròn mục đích, tôn chỉ của tờ báo là “Vũ khí chiến đấu với sứ mạng đã rõ ràng là giải phóng con người” như được nêu rõ trong số báo ra mắt ngày 1.4.1922.
Nguyễn Ái Quốc đã khẳng định trên tờ truyền đơn: "Báo Le Paria là tờ báo của bạn! Báo dự kiến những sự kiện nghiêm trọng có thể xảy ra..., bạn đừng đợi gì mà không mua báo..., báo giúp bạn thoát khỏi nô lệ, báo sẽ phát hành sang các nước thuộc địa để dẫn dắt người bị bóc lột thuộc mọi màu da đoàn kết lại dưới lá cờ đỏ búa liềm trong một phong trào quốc tế rộng lớn quét sạch mọi kẻ bóc lột, mà chúng ta là những người Cùng Khổ".
Tờ truyền đơn còn viết: "Chỉ có chủ nghĩa Cộng sản mới cứu nhân loại, đem lại cho mọi người, không phân biệt chủng tộc và nguồn gốc - sự tự do, bình đẳng, bác ái, đoàn kết ấm no trên quả đất, việc làm cho mọi người, niềm vui hòa bình hạnh phúc... Xóa bỏ những biên giới tư bản chủ nghĩa... tất cả mọi người hãy đứng lên quanh lá cờ đỏ để chinh phục thế giới, lao động tất cả các nước đoàn kết lại!".
Khơi nguồn cho dòng báo chí cách mạng Việt Nam
Cuối năm 1924, Bác về Quảng Châu (Trung Quốc), tổ chức huấn luyện cán bộ cách mạng Việt Nam, thành lập Việt Nam Thanh niên cách mạng Đồng chí Hội với báo Thanh Niên là cơ quan ngôn luận. Báo Thanh Niên số 1 ra ngày 21.6.1925, đến tháng 4.1927 ra được 88 số bằng tiếng Việt. Bác trực tiếp chỉ đạo, biên tập và viết nhiều bài chính luận. Báo Thanh Niên đã nêu rõ những mâu thuẫn gay gắt giữa dân ta với thực dân Pháp, khẳng định tính đúng đắn của con đường cách mạng chống con đường “cải lương”; xác định “lực lượng cách mạng” là “toàn dân”, trong đó Công Nông là nền tảng và cơ sở. Các đồng chí Lê Hồng Sơn, Hồ Tùng Mậu, Lê Duy Điếm, Trương Vân Lĩnh đã tham gia sáng lập và đồng hành cùng tờ báo. Báo Thanh niên xuất bản được 202 số, số đầu tiên ra ngày 21.6.1925, số 202 ra ngày 14.2.1930.
Báo Thanh Niên giúp nhân dân nhận rõ con đường cách mạng, xác định người làm cách mạng phải chịu hy sinh vì sự nghiệp và phải có phương pháp cách mạng đúng đắn, cần có Đảng Cộng sản lãnh đạo, cần có các tổ chức quần chúng, nhất là tổ chức công - nông, và khẳng định cách mạng Việt Nam đi theo Cách mạng Tháng Mười Nga thì mới giành thắng lợi. Với bút danh “Diệu Hương”, Nguyễn Ái Quốc đã có bài thơ in ở Báo Thanh Niên số 64: “Đã làm cách mạng chớ lôi thôi. Cách mạng thì ta cách đến nơi. Trước phải giành quyền cho cả nước. Sau ra cách mạng cả bầu trời”.
Tháng 12.1926, Bác lập ra báo Công Nông cho giai cấp công nhân và nông dân nước ta. Tháng 2.1927, báo Lính Kách Mệnh (tiền thân của báo Quân đội Nhân dân ngày nay) dành cho đội ngũ chiến sĩ cách mạng cũng được Bác sáng lập. Những tờ báo xuất bản công khai hoặc bí mật từ năm 1922 đến năm 1929 do Bác sáng lập ở nước ngoài đều tập trung vào vấn đề cơ bản là truyền bá tư tưởng cách mạng của chủ nghĩa Mác - Lênin, chuẩn bị cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc thành lập một đảng cộng sản kiểu mới đủ khả năng, bản lĩnh chính trị để lãnh đạo nhân dân nổi dậy phá tan ách nô lệ của thực dân Pháp, giành quyền độc lập, tự do, hạnh phúc cho nhân dân.
Sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời (3.2.1930), Bác sáng lập tạp chí Đỏ xuất bản ngày 5.8.1930, đồng thời là người chỉ đạo và cộng tác viên mật thiết của các tờ báo Đảng như: Búa liềm, Tranh đấu, Tiếng nói của chúng ta... với nhiều bài viết, nhiều bút danh khác nhau. Bác cũng chấn chỉnh cơ bản và đổi tên báo Đồng Thanh thành tờ báo cách mạng với tên Thân Ái. Đầu năm 1941, Bác về nước, đề xuất với Ban Chấp hành Trung ương cho lập tờ báo Việt Nam Độc Lập (năm 1941) và báo Cứu Quốc (năm 1942).
Sau Cách mạng Tháng Tám, Bác tiếp tục cộng tác, tổ chức và cho ra đời một số tờ báo mới. Sau Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ II tháng 2.1951, báo Sự Thật (tiền thân của báo Nhân Dân) ngừng xuất bản, Bác chỉ đạo thành lập báo Nhân Dân - một cơ quan ngôn luận thiết thực hơn, gần gũi hơn, sâu rộng hơn. Số đầu tiên ra ngày 11.3.1951. Ngoài việc sáng lập, chỉ đạo hoạt động, Bác còn là cộng tác viên rất nhiệt tình: từ số 1 ngày 11.3.1951 đến số 5526 ngày 1.6.1969, Bác đã gửi tới và được đăng 1.206 bài viết trên báo Nhân Dân với 23 bút danh khác nhau.
Những tờ báo cách mạng đầu tiên của Bác Hồ không chỉ là những trang sử hào hùng của báo chí Việt Nam mà còn là những trang sử vàng của dân tộc, ghi dấu ấn sâu đậm trong lòng mỗi người dân Việt Nam. Những tờ báo ấy không chỉ phản ánh chân thực cuộc đấu tranh anh dũng của dân tộc mà còn là nguồn cảm hứng bất tận cho các thế hệ nhà báo tiếp nối con đường mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khai mở, góp phần xây dựng một nền báo chí cách mạng vững mạnh, trung thực và vì nhân dân.
Hiện nay, báo chí Việt Nam đã phát triển mạnh mẽ cả về số lượng và chất lượng, hình thành hệ thống thông tấn, báo chí, phát thanh, truyền hình rộng khắp cả nước. Vào năm 2023, Việt Nam có tổng cộng 6 cơ quan truyền thông đa phương tiện chính, bên cạnh đó là 127 cơ quan báo chí, 671 cơ quan xuất bản tạp chí (trong số đó có 319 tạp chí khoa học và 72 tạp chí văn học nghệ thuật), và 72 đài phát thanh và truyền hình.
