Nhật Bản đang là chủ nợ lớn nhất thế giới. Tính đến cuối năm 2021, nước này nắm giữ khoảng 3.200 tỉ USD tài sản nước ngoài, hơn 30% so với nước đứng thứ 2 là Đức. Tính đến tháng 10.2022, Nhật Bản sở hữu hơn 1.000 tỉ USD nợ của chính phủ Mỹ, nhiều hơn cả Trung Quốc. Nhật Bản cũng là chủ nợ nước ngoài lớn nhất, với gần 4.800 tỉ USD yêu cầu bồi thường ở nhiều nước.
“Lời nhắc nhở bất ngờ”
Cuối tháng trước, thế giới nhận được một “lời nhắc nhở bất ngờ” về tầm quan trọng của Nhật Bản đối với nền kinh tế toàn cầu, khi BOJ bất ngờ thông báo đang điều chỉnh quan điểm về việc mua trái phiếu.
Đối với những người chưa hiểu rõ về sự phức tạp của chính sách tiền tệ, tầm quan trọng của việc quyết định nâng trần lợi suất trái phiếu kì hạn 10 năm của BOJ có thể chưa rõ ràng ngay lập tức. Nhưng đối với ngành tài chính, sự thay đổi là báo hiệu rằng những ngày lãi suất chạm đáy của Nhật Bản có thể đã qua. Điều này có khả năng siết chặt hơn nữa thị trường tín dụng toàn cầu vốn đã eo hẹp khi nền kinh tế thế giới chậm lại.
BOJ đã trở thành một ngoại lệ khi giữ lãi suất cực thấp ngay cả khi các ngân hàng trung ương khác phải chạy theo Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED) trong nỗ lực chế ngự lạm phát.
Khi tỉ giá toàn cầu khác với tỉ giá ở Nhật Bản, giá trị đồng Yên đã giảm khi các nhà đầu tư tìm kiếm lợi nhuận tốt hơn ở những nơi khác. Điều này đã buộc BOJ có động thái nới lỏng chính sách tiền tệ.
Giữa tháng 12.2022, nhiều người mong rằng BOJ sẽ hoãn mọi thay đổi cho đến khi Thống đốc đương nhiệm Haruhiko Kuroda - kiến trúc sư của các chính sách hiện tại - rời ghế vào tháng 4.2023. Vì vậy, khi BOJ đưa ra thông báo về lợi suất trái phiếu đã khiến hầu hết mọi người sửng sốt.
Dù ông Kuroda đã nhấn mạnh rằng quyết định của BOJ chỉ nhằm mục đích khuyến khích giao dịch trái phiếu 10 năm để kiểm soát lãi suất, tuy nhiên thị trường, ít nhất là trong ngắn hạn, đã không được thuyết phục. Sau quyết định của BOJ, thị trường chứng khoán toàn cầu sụt giảm, đồng Yên tăng hơn 3%, lợi suất trái phiếu tăng vọt.
Theo Paul Sheard, từng là Kinh tế trưởng của S&P Global, gần như không ai (có thể cả ông Kuroda) biết ngân hàng sẽ làm gì tiếp theo. Nhưng một số người tham gia thị trường có niềm tin rằng “khi một ngân hàng trung ương thực hiện một động thái, sẽ có rất nhiều động thái khác kéo đến”.
Đến tháng 12.2022, BOJ thông báo sẽ tăng gấp đôi trần lãi suất trái phiếu kì hạn 10 năm, cho phép dao động trong khoảng cộng trừ 0,5%, đồng thời tăng lãi suất một cách hiệu quả. Đối với nhiều nhà đầu tư, quyết định này của BOJ dường như là bước thăm dò đầu tiên để tăng lãi suất cao hơn.
BOJ có thể bám trụ bao lâu nữa?
Theo GS. Toshitaka Sekine (Đại học Hitotsubashi), câu trả lời phụ thuộc vào một số yếu tố, bao gồm hiệu suất của nền kinh tế toàn cầu và liệu BOJ có cảm thấy đã đạt được mục tiêu hay chưa.
Hầu hết các chuyên gia đều tin rằng quá trình nới lỏng chính sách tiền tệ của ông Kuroda sẽ mất nhiều năm và không hề đơn giản khi người dân Nhật Bản đã quen với tiền rẻ. Việc thay đổi chính sách có thể gây căng thẳng cho các hộ gia đình cũng như doanh nghiệp.
Bên cạnh đó, các thị trường toàn cầu cũng sẽ khó thích nghi. Nhiều năm tăng trưởng yếu kém và một thập kỉ lãi suất siêu thấp đã thúc đẩy nhiều nhà đầu tư Nhật Bản tìm kiếm lợi nhuận cao hơn ở nước ngoài, làm tăng vai trò vốn đã nổi bật của họ trên thị trường tín dụng thế giới.
Brad Setser, chuyên gia về dòng vốn và thương mại toàn cầu, cho biết mặc dù khó có thể xảy ra, nhưng sự đảo ngược nhanh chóng của BOJ “có thể tạo ra một số làn sóng sốc khó lường trên toàn thế giới”. Trong trường hợp xấu nhất, lãi suất dài hạn của Nhật Bản tăng nhanh sẽ đẩy lãi suất dài hạn trên toàn cầu lên cao.
