Tại dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) mới nhất tháng 9, Ban soạn thảo đề xuất chế độ đối với người lao động không đủ điều kiện hưởng lương hưu và chưa đủ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội.
Theo đó, những người đã đến tuổi nghỉ hưu theo quy định của pháp luật, nhưng không đủ điều kiện hưởng lương hưu (chưa đủ 15 năm đóng bảo hiểm xã hội), và cũng chưa đủ điều kiện hưởng trợ cấp hưu trí xã hội (chưa đủ 75 tuổi), nếu có nguyện vọng thì sẽ được hưởng trợ cấp hằng tháng trong khoảng thời gian trước khi đủ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội.
Theo giải trình của Cơ quan chủ trì soạn thảo, việc bổ sung chế độ đối với người lao động không đủ điều kiện hưởng lương hưu, và chưa đủ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội, là để nhằm bảo đảm sự kết nối giữa tầng bảo hiểm xã hội cơ bản và tầng trợ cấp hưu trí xã hội.
Tuy nhiên, theo Ủy ban Xã hội, báo cáo đánh giá tác động về vấn đề này còn rất chung chung. Người lao động phải có thời gian đóng bảo hiểm xã hội tối thiểu là 5 năm, với mức lương bình quân làm cơ sở đóng như hiện nay, thì có thể được hưởng trợ cấp hàng tháng với mức thấp nhất bằng trợ cấp hưu trí xã hội ngay từ khi đủ tuổi nghỉ hưu.
Dự thảo Luật đã quy định về thời gian hưởng và mức hưởng, đồng thời, dự thảo Nghị định quy định chi tiết kèm theo đã đưa ra công thức tính đối với các trường hợp khác nhau, và lấy tổng thời gian đã tham gia bảo hiểm xã hội là 5 năm để tính toán. Song, cũng chưa lý giải rõ tác động tài chính ngân sách, không rõ có cần điều kiện tối thiểu không, cụ thể nếu tham gia dưới 5 năm thì tác động về chính sách có đủ lớn để vừa khuyến khích, vừa tăng tính kết nối các tầng.
Do vậy, cơ quan thẩm tra của Quốc hội đề nghị Chính phủ đánh giá toàn diện, đây đủ hơn, trong đó cần lưu ý giải trình rõ việc tính toán mức hưởng, thời gian hưởng, và sự liên kết với chế độ trợ cấp hưu trí xã hội chỉ thuần túy về mặt thời gian, hay bao gồm cả hai yếu tố là mức hưởng và thời gian hưởng.
Ủy ban Xã hội cho rằng, quy định như dự thảo Luật không làm rõ việc phân định chỉ chi trả từ phần đóng góp cho người tham gia đến trước thời điểm đạt 75 tuổi, hay trong thời gian này thì sẽ vừa được hưởng trợ cấp hưu trí xã hội, lại được hưởng thêm phần đóng góp do họ đã tích lũy.
Các tác động đến chính sách khuyến khích người lao động tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện khi bổ sung quy định này. Làm rõ điều kiện về đối tượng, tức là tất cả các đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội, hay chỉ đối với đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc, thời gian tham gia bảo hiểm xã hội tối thiểu, bình quân mức đóng và mức trợ cấp hàng tháng.
Ủy ban Xã hội cũng đề nghị xem xét các tác động đến cân đối Quỹ bảo hiểm xã hội. Đặc biệt, việc bổ sung tính kết nối, liên tục giữa các tầng trong hệ thống an sinh xã hội cần phải được cân nhắc, tính toán kỹ lưỡng hơn và phải được tiếp tục nghiên cứu để có quy định bảo đảm tính linh hoạt, thuyết phục, hấp dẫn, khuyến khích hơn.
Bà Phạm Thị Hải Chuyền - nguyên Chủ tịch Hội Người cao tuổi Việt Nam cho rằng, cần phải nâng mức trợ cấp xã hội với những cụ già không có lương hưu, không có tích lũy chứ không chỉ riêng với người già tại các xã nghèo.
Bà Chuyền lí giải, với những người cao tuổi ở nông thôn, không có lương hưu, cuộc sống rất khó khăn. Tỉ lệ người già ở nông thôn ở Việt Nam hiện nay vẫn cao, đa số họ không có tích lũy, chờ vào thu nhập của con cái.
