Theo Vụ này, qua Công tác thống kê, kiểm kê đất đai; quá trình Tổng kết thực hiện Nghị quyết số 19-NQ/TW năm 2012 và Tổng kết thi hành Luật Đất đai năm 2013 cho thấy vẫn còn tình trạng nhiều dự án đầu tư được Nhà nước giao đất, cho thuê đất nhưng không đưa đất vào sử dụng, chậm đưa đất vào sử dụng; công tác kiểm tra, đôn đốc, giám sát, xử lý đối với các dự án chậm triển khai, không đưa đất vào sử dụng tại địa phương còn chưa được chú trọng, còn ít và chưa hiệu quả; chế tài xử lý vi phạm còn yếu, chưa đủ sức răn đe; các giải pháp, biện pháp xử lý vi phạm còn chưa hiệu quả... gây lãng phí nguồn lực đất đai.
Năm 2018 Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị 01/CT-TTG, trên cơ sở báo cáo của 60/63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương: kết quả đã rà soát, thống kê được 3.424 dự án, công trình với tổng diện tích là 151.321,72 ha đất đã giao, cho thuê, chấp thuận chủ trương đầu tư dự án nhưng không được sử dụng hoặc chậm đưa đất vào sử dụng.
Năm 2021, Bộ Tài nguyên và Môi trường ban hành Công văn yêu cầu các địa phương rà soát, báo cáo số liệu các dự án chậm còn vướng mắc chưa xử lý. Kết quả tổng hợp trên địa bàn cả nước còn hơn 1.250 dự án không đưa đất vào sử dụng, chậm đưa đất vào sử dụng (còn vướng mắc chưa xử lý).
Theo Nghị quyết số 74/2022/QH15 ngày 15.11.2022 của Quốc hội, cả nước có 908 dự án, công trình không đưa đất vào sử dụng, chậm đưa đất vào sử dụng (còn vướng mắc chưa xử lý) với diện tích là 28.155 ha.
Theo Vụ Đất đai, nguyên nhân của vấn đề này là do năng lực của nhà đầu tư còn yếu kém (không đủ năng lực tài chính và nguồn lực khác để thực hiện dự án); mục đích của các chủ đầu tư là xin dự án để chiếm giữ đất nhằm đầu cơ chờ tăng giá, chuyển nhượng dự án.
Việc chấp hành pháp luật đất đai, pháp luật đầu tư, pháp luật xâu dựng và các pháp luật khác có liên quan chưa được đầy đủ, kịp thời, còn có vi phạm. Nhiều dự án còn vướng tranh chấp, khiếu kiện chưa được giải quyết dứt điểm. Các chủ đầu tư luôn coi quyền sử dụng đất, vốn và tài sản đã đầu tư trên đất là quyền tài sản được Hiến pháp bảo hộ nên việc xử lý thu hồi đất, thu hồi dự án gặp nhiều khó khăn do phản ứng của nhà đầu tư.
Về phía cơ quan quản lý nhà nước tại địa phương, việc thẩm định, phê duyệt, điều chỉnh dự án đầu tư chưa chặt chẽ dẫn đến việc giao đất, cho thuê đất cho chủ đầu tư không đủ năng lực thực hiện dự án hoặc với mục đích xin dự án chiếm giữ đất để đầu cơ, chờ tăng giá, chuyển nhượng dự án. Trong quá trình xử lý thì cho phép điều chỉnh quy hoạch, tiến độ nhiều lần để chủ đầu tư né tránh, kéo dài việc vi phạm chậm tiến độ sử dụng đất. Theo Vụ Môi trường, một trong những nguyên nhân nữa đó là quy định của pháp luật về đầu tư, đất đai, xây dựng... còn chồng chéo, bất cập gây khó khăn cho thực hiện dự án đầu tư.
Về giải pháp, Vụ Đất đai cho rằng cần sửa đổi bổ sung các quy định của Luật Đất đai về xử lý các dự án không đưa đất vào sử dụng, chậm đưa đất vào sử dụng để đảm bảo tính đồng bộ giữa các Luật Xây dựng, Đầu tư, Đất đai. Xây dựng Nghị định quy định chi tiết việc xử lý các dự án không, chậm đưa đất vào sử dụng, dự án bị chấm dứt đầu tư để đảm bảo xử lý được cơ bản các vướng mắc.
