Nạn chép và làm giả tranh xảy ra cách đây 3 thập kỷ, tồn tại bao năm qua, và đỉnh cao của sự xấu hổ là sự kiện “có một không hai” vào tháng 7.2016: Cả 17 bức tranh của triển lãm “Những bức tranh trở về từ Châu Âu” của Vũ Xuân Chung tại Bảo tàng Mỹ thuật TPHCM đều là tranh giả.
“Đó là cơ hội hiếm hoi, có thể “bắt tận tay, day tận mặt” với đầy đủ bằng chứng nhân chứng. Có cả một biên bản chính thức của hội đồng tầm cỡ quốc gia, thế nhưng…”- họa sĩ Thành Chương bức xúc về vụ việc bị đi vào quên lãng.
Ngày 16.3.2018, tại cuộc gặp mặt giữa các họa sĩ, nhà nghiên cứu mỹ thuật, hàng loạt các vụ chép tranh khác cũng được nêu ra. Câu hỏi đặt ra là: Tại sao thị trường làm tranh giả càng ngày càng trắng trợn và phát triển như vậy?
Người Việt và “thói quen” chơi tranh giả
Tranh giả tranh nhái đang dần làm xói mòn những giá trị thực của hội họa. Công chúng dường như đang tiếp tay cho sự xói mòn ấy.
Họa sĩ Hà Hải ray rứt khi nói đến công chúng yêu nghệ thuật: “Tôi có cảm giác rằng, công chúng cũng không tha thiết với đồ thật. Họ chỉ cần thứ nhang nhác với đồ thật và họ cảm thấy thế là thỏa mãn rồi. Dường như, công chúng dùng đồ giả quen rồi. Phải chăng chúng ta đang quen với đời sống ngập tràn hàng giả, từ hàng tiêu dùng và thậm chí đến cả những tác phẩm nghệ thuật…”.
Họa sĩ Thành Chương cũng cho rằng, dân trí của những người làm giả tranh và những người tiếp tay cho tranh giả thực sự thấp. Muốn bảo vệ nền mỹ thuật Việt Nam, nuôi dưỡng nghệ thuật và văn hóa, cần thức tỉnh công chúng yêu nghệ thuật và tầng lớp sưu tập chân chính...
Để mỹ thuật Việt Nam không vào ngõ cụt
Họa sĩ, nhà nghiên cứu Phan Cẩm Thượng nêu quan điểm: “Nhà nước đánh thuế đối với thị trường mỹ thuật quá cao, như đánh thuế ôtô vậy. Như thế thì sẽ không có ai mua được nghệ thuật”. Hiện thuế nhập khẩu là quá cao, không khuyến khích phát triển nghệ thuật, văn hóa. Ông Phan Cẩm Thượng đề nghị cần đặt lại vấn đề thương mại hóa nghệ thuật. Và nếu đánh thuế thẳng thừng nghệ thuật sẽ chết.
Thuế nhập khẩu tranh về Việt Nam chỉ là một trong những vấn đề nhỏ cần được quan tâm, bởi tệ nạn tranh giả tranh chép trong nước đang trở nên nghiêm trọng hơn bao giờ hết. Các họa sĩ, nhà nghiên cứu mong muốn và kêu gọi lập Hội đồng thẩm định Quốc gia có vai trò, chức năng như Hội đồng Di sản quốc gia để bảo vệ bản quyền tác giả. Họ cũng kêu gọi hệ thống lập pháp, hành pháp và tư pháp vào cuộc, hoạt động độc lập và tội chép tranh làm tranh giả nên được coi là tội phạm hình sự.
Theo họa sĩ Vi Kiến Thành - Cục trưởng Cục mỹ thuật, nhiếp ảnh, triển lãm: Kinh nghiệm từ vụ 17 tranh giả ở triển lãm “Những bức tranh trở về từ Châu Âu” năm 2016, chúng ta có Cục Bản quyền đã hoạt động lâu, nhưng gần như không có họa sĩ nào đi đăng ký trừ giới mỹ thuật ứng dụng. Rất nhiều giao dịch trực tiếp với họa sĩ không có thuế, và người mua cũng không có thói quen yêu cầu có hóa đơn để làm bằng chứng.
Điều đáng nói ở đây, để giữ cho thị trường Mỹ thuật Việt Nam minh bạch thì phải minh bạch từ ngay trong giới họa sĩ. Việc các họa sĩ “không chịu khó” đi đăng ký bản quyền cũng là một cản trở lớn. Bên cạnh đó, để có thị trường tranh giả phát triển một cách trắng trợn và ngông nghênh như hiện nay, không thể không nhắc đến một đội ngũ “họa sĩ mù quáng một cách vô cảm”.
Nhà nghiên cứu Phan Cẩm Thượng cho rằng đội ngũ thẩm định tranh được mời về là không chính xác. Ông nói: “Những người đó chỉ có chức danh trong giới mỹ thuật nhưng không giải quyết được vấn đề gì, vì họ chỉ biết xem chứ không phân biệt được thật giả. Nên mời những người có bề dày kinh nghiệm lăn lộn trong giới”. Và ông cũng cho rằng các chủ xưởng tranh, chủ gallery không có bằng cấp quản trị, không nắm được luật, dẫn đến sai phạm tràn lan. Thế nên cần có luật kinh doanh các tác phẩm nghệ thuật, có chế tài xử phạt.
“Họa sĩ mất niềm tin, không có hy vọng gì vào các cơ quan chức năng nữa rồi” - Thành Chương nói. Tình trạng nhái tranh, chép tranh đã xảy ra từ lâu nhưng không có cách nào khắc phục và kinh điển nhất là “Những bức tranh trở về từ Châu Âu”. Triển lãm trưng bày 17 bức tranh thì 15/17 bức là giả, trong đó có 2 bức nhái tranh của Thành Chương, một bức ký tên “Tạ Tỵ” và một bức ký “Sĩ Ngọc”. Thành Chương đã làm các thủ tục tố cáo lên cơ quan chức năng. Có đủ “tang chứng, vật chứng” nhưng cơ quan có thẩm quyền không ai động chạm, giải quyết mà lảng tránh để rồi sự vụ đi vào quên lãng. Thành Chương cũng “không còn hy vọng gì vào các cơ quan chức năng, có thẩm quyền” và chỉ biết cùng các họa sĩ đồng lòng kêu gọi thành lập Hội đồng thẩm định để bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ cho những tác phẩm nghệ thuật chân chính.
“Một họa sĩ không thể đi đăng ký bản quyền hàng trăm bức tranh trong cả cuộc đời. Những họa sĩ còn sống nhưng không có khả năng hoặc không muốn vẽ tranh nữa, hoàn toàn được phê duyệt người chép tranh, số lượng được chép bao nhiêu bản, sau mỗi bức tranh chép phải được ghi rõ là phiên bản thứ bao nhiêu. Và những người được duyệt chép tranh phải là những người có thực lực để không làm bôi nhọ danh tiếng của họa sĩ đó”. HỌA SĨ HÀ HẢI
