"Ngục trung nhật ký" (Nhật ký trong tù) gồm 134 bài thơ viết bằng chữ Hán, theo thể tứ tuyệt được Hồ Chí Minh viết từ ngày 29 tháng 8 năm 1942 đến ngày 10 tháng 9 năm 1943 khi bị chính quyền Tưởng Giới Thạch bắt giam khi Người sang Quảng Tây, Trung Quốc để liên lạc với lực lượng cách mạng Việt Nam và Đảng Cộng sản Trung Quốc.
Trong suốt 1 năm 12 ngày ở tù, bị giam giữ và giải qua 18 nhà tù của 13 huyện thuộc tỉnh Quảng Tây, tuy bị đày ải vô cùng cực khổ, Hồ Chí Minh vẫn giữ chí khí cách mạng, phong thái hết sức ung dung tự tại và sáng tác nên tác phẩm đặc biệt này.
Tập thơ là tiếng lòng của một con người vĩ đại trong một hoàn cảnh đen tối. Hoàn cảnh đó là hoàn cảnh tù đày, giam hãm, xiềmg xích, tra xét. Con người mất tự do, còn là sự lo âu về sống chết, mất còn. Vậy mà Người vẫn ung dung làm thơ, làm được nhiều và làm được thơ hay.
Ngày 14.9.1955, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trao tập thơ "Nhật ký trong tù" cho Ban tổ chức triển lãm tại Hà Nội để trưng bày lần đầu tiên trước công chúng.
Tháng 5.1960, nhân kỉ niệm lần thứ 70 ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Nhà xuất bản Văn nghệ thuộc Viện Văn học và Nhà xuất bản Phổ thông đã xuất bản tập thơ "Nhật ký trong tù" bằng tiếng Việt đầu tiên.
Từ đó đến nay, "Nhật ký trong tù" đã được hơn 30 nhà xuất bản trong nước và trên thế giới in, phát hành với số lượng hàng chục vạn bản và gần 25 ngôn ngữ khác nhau.
Ngày 1.10.2012, Thủ tướng Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã ra quyết định công nhận bảo vật quốc gia cho tác phẩm "Ngục trung Nhật ký", trở thành di sản vô giá của dân tộc Việt Nam.
Cuốn sách “Hồ Chí Minh và tác phẩm “Ngục trung Nhật ký” được xuất bản vào thời điểm tròn 80 năm Người viết tác phẩm Nhật ký trong tù (8.1942 - 8.2022), 35 năm UNESCO tôn vinh Chủ tịch Hồ Chí Minh: Anh hùng giải phóng dân tộc Việt Nam, nhà văn hóa kiệt xuất (11.1987- 11.2022).
Cuốn sách một lần nữa giới thiệu một cách khách quan và chính xác sự ra đời và nội dung của tác phẩm "Nhật ký trong tù", đồng thời sưu tầm và đem đến cho độc giả những bài viết là nhận xét, cảm nghĩ của các nhà thơ, nhà văn, nhà phê bình trong nước và quốc tế đối với áng văn thơ này.
Một lần nữa, độc giả được chiêm nghiệm, thẩm thấu những giá trị lớn lao của một tác phẩm văn học vì là một bảo vật quốc gia mà qua thời gian, luôn có sức cuốn hút, lan tỏa diệu kỳ.
