Quản lý thuốc lá thế hệ mới: Vẫn còn những “khoảng trống pháp lý”
Bộ Công Thương dự kiến sẽ đưa sản phẩm thuốc lá thế hệ mới vào đối tượng điều chỉnh của nghị định thay thế Nghị định số 67/2013/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật phòng, chống tác hại của thuốc lá về kinh doanh thuốc lá để có hình thức quản lý phù hợp với yêu cầu của thực tiễn, dự kiến sẽ trình Thủ tướng Chính phủ trong quý IV năm 2023.
Quá trình xây dựng Nghị định 67 sửa đổi đã nhận được sự quan tâm của nhiều bộ, ngành, cơ quan chức năng, trong đó Bộ Tư pháp có ý kiến cần đánh giá sự tương thích của thuốc lá thế hệ mới với định nghĩa của thuốc lá hiện nay. Theo đại diện của Bộ Tư Pháp, sản phẩm thuốc lá điện tử có chứa nicotin và thuốc lá làm nóng phù hợp với định nghĩa thuốc lá theo luật hiện hành vì đều chứa nguyên liệu thuốc lá.
Cụ thể, tại Hội thảo “Kiểm soát thuốc lá mới có trách nhiệm” được tổ chức vào ngày 5.7 bởi Báo Pháp luật Việt Nam, ông Lê Đại Hải, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật dân sự - kinh tế (Bộ Tư Pháp) cho rằng, theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), thuốc lá làm nóng, thuốc lá thế hệ mới cần được quản lý theo pháp luật. Các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới có chứa nguyên liệu thuốc lá như thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng đều phù hợp với định nghĩa thuốc lá của Luật Phòng chống tác hại thuốc lá 2012 và do đó, cần được kiểm soát đồng bộ để đảm bảo tính đồng bộ, xuyên suốt.
Dưới góc độ thực tiễn thị trường, các chuyên gia cho rằng trong bối cảnh thuốc lá thế hệ mới bao gồm thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng đang ngày càng phổ biến tại Việt Nam, việc xây dựng các quy định hiệu quả, toàn diện để quản lý các sản phẩm này cần được ưu tiên, bởi đây là vấn đề ảnh hưởng trực tiếp đến sức khoẻ và sự an toàn của xã hội.
Ý kiến này được ông Đậu Anh Tuấn - Phó Tổng thư ký kiêm Trưởng Ban Pháp chế VCCI đưa ra tại Toạ đàm “Khung khổ pháp lý để quản lý thuốc lá thế hệ mới”, được tổ chức vào ngày 18.8.2023. Ông cho biết khung pháp lý để quản lý sản phẩm thuốc lá thế hệ mới vẫn thiếu, từ đó đã tạo “khoảng trống” cho thị trường “chợ đen” phát triển tiềm ẩn nhiều hệ lụy xã hội như sản phẩm không bảo đảm chất lượng, gây rủi ro về sức khỏe cho người tiêu dùng, thất thu ngân sách Nhà nước.
Tập trung ngăn chặn việc sử dụng hàng lậu tràn lan
Nhiều phân tích cũng chỉ ra những hệ lụy liên quan đến mặt hàng thuốc lá thế hệ mới nhập lậu khi khung pháp lý vẫn chưa được hoàn thiện. Trả lời báo chí, chuyên gia của Bộ Tư pháp ông Lê Đại Hải cho biết ngoài những người đã hút thuốc lâu năm, đối tượng mới tiếp cận sử dụng thuốc lá thế hệ còn có những người trẻ. Vì vậy, theo ông, việc sớm đưa thuốc lá thế hệ mới vào quản lý đồng bộ theo luật hiện hành sẽ góp phần quan trọng để kiểm soát chặt chẽ chất lượng dòng sản phẩm này, đồng thời thiết lập hàng rào pháp lý nhằm hạn chế tiếp cận của trẻ chưa đủ 18 tuổi
Ông đã nêu ra một thực tế đáng lo ngại là trên thị trường hiện nay còn có những sản phẩm trá hình thuốc lá thế hệ mới chứa các loại hoá chất không rõ nguồn gốc, không đảm bảo về chất lượng. Điều này gây ra không ít khó khăn cho công tác quản lý thị trường, gây ảnh hưởng lớn đến kinh tế, xã hội, đặc biệt là gây ra những tác động tiêu cực đến sức khỏe người dùng
Thay vì cấm, việc đưa ra biện pháp đồng bộ để quản lý thuốc lá thế hệ mới là việc làm cần thiết hiện nay nhằm đáp ứng nguyện vọng chính đáng của những người muốn cai thuốc lá có nhu cầu tiếp cận với những sản phẩm an toàn, có chất lượng đạt chuẩn. Điều này cũng góp phần hạn chế việc nhập lậu và ngăn chặn những người dưới 18 tuổi sử dụng và mua các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới.
Hướng đến một khung pháp lý toàn diện cho thuốc lá thế hệ mới
Dù nhiều chuyên gia đều đồng thuận với việc cần có một khung pháp lý toàn diện cho thuốc lá thế hệ mới bao gồm thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng, tuy nhiên hiện vẫn có nhiều luồng ý kiến khác nhau về việc xác định phương thức tối ưu nhất để quản lý các sản phẩm này.
Theo ông Kiều Dương, Vụ trưởng Vụ Chính sách - Pháp chế - Tổng cục Quản lý thị trường (Bộ Công Thương), việc cấm hoàn toàn thuốc lá thế hệ mới là không khả thi vì cấm sẽ không giải quyết được tận gốc vấn đề khiến cho người tiêu dùng sẽ có xu hướng tìm đến các sản phẩm bất hợp pháp với nhiều rủi ro.
Do vậy, cần đưa cả thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng vào cùng một khung pháp lý, ở cùng một thời điểm, đặc biệt trong bối cảnh tỷ lệ tiêu thụ thuốc lá điện tử đang tăng cao.
Tuy nhiên, thuốc lá điện tử có hai hệ thống là đóng và mở. Thuốc lá điện tử hệ thống đóng được sản xuất theo tiêu chuẩn chất lượng, và chỉ có thể sử dụng được với đầu dung dịch đã được pha chế và đóng gói kín theo tiêu chuẩn chất lượng của nhà sản xuất, nên chất lượng được kiểm soát và đảm bảo từ nhà sản xuất.
Vì vậy, phương án phù hợp với thực tiễn nhất là xây dựng khung pháp lý để quản lý đồng thời thuốc lá điện tử hệ thống đóng có chứa nicotin và thuốc lá làm nóng. Phương án này được đánh giá là phù hợp nhất khi đặt trong bối cảnh thị trường hiện tại, bởi thuốc lá điện tử hệ thống đóng chỉ cho phép người dùng sử dụng sản phẩm có đầu dung dịch đã được pha chế và đóng gói kín theo tiêu chuẩn chất lượng của nhà sản xuất, và ngăn chặn người mua, người bán tự ý điều chỉnh thành phần của sản phẩm, tạo cơ sở pháp lý để các cơ quan chức năng kiểm soát hiệu quả sự lưu hành của các sản phẩm này. Từ đó, những người hút thuốc trưởng thành sẽ được tiếp cận với những sản phẩm có sự đảm bảo về nguồn gốc, tiêu chuẩn chất lượng, cũng như thành phần bên trong sản phẩm.
