TỪ NHỮNG CẢM QUAN NGHỀ NGHIỆP CỦA NHÀ BÁO
Tháng 9 năm 2007, trong một cuộc trả lời phỏng vấn trực tiếp trên sóng CNN, Mark Zandi - Chuyên gia kinh tế cao cấp của Moody's Analytics đã nổi cáu vì không đồng quan điểm với những dự đoán về một thời kỳ suy thoái kinh tế nghiêm trọng do phóng viên đặt ra dựa trên việc phân tích về tình trạng thất nghiệp và sự sụt giảm sức mua của thị trường. Ba tháng sau, hệ thống tài chính toàn cầu bước vào thời kỳ suy thoái tồi tệ nhất kể từ cuộc Đại Khủng hoảng của thế kỷ XX.
Năm 2019, Walt Hickey - Biên tập viên cao cấp, đồng thời cũng là chuyên gia dữ liệu của Insider đã xây dựng mô hình dự đoán và lựa chọn chính xác những người chiến thắng cho từng hạng mục trong số 7 giải thưởng hàng đầu của Oscar. Mô hình dự đoán của Walt Hickey được xây dựng dựa trên việc đánh giá dữ liệu thực tế và cảm quan nghề nghiệp của một nhà báo có hơn mười năm liên tục theo dõi chuỗi sự kiện này.
Trước khi cuộc bầu cử tổng thống Pháp năm 2017 diễn ra, nhóm phân tích của tạp chí The Economist đã xây dựng một mô hình dự đoán, sử dụng thuật toán “Chuỗi Markov Monte Carlo” để xử lý dữ liệu và tính toán xác suất. The Economist đã nhận khá nhiều chỉ trích khi dự đoán ứng viên Marine Le Pen có không quá 1% cơ hội giành ghế tổng thống, mặc dù trước đó bà đã tạo dựng được nhiều uy tín do đánh trúng tâm lý của các cử tri với hình ảnh là một người theo chủ nghĩa dân tộc, có quan điểm cứng rắn trước vấn đề nhập cư vốn đang tạo ra nhiều bất ổn tại Pháp trong thời điểm đó. Bà cũng từng được nhiều tờ báo uy tín phỏng đoán sẽ giành ghế tổng thống. Kết quả là Marine Le Pen đã thất bại trước ứng viên Emmanuel Macron với hơn 30 điểm cách biệt. Điều này cho thấy, những “phỏng đoán” theo cách truyền thống dựa vào cảm quan, kinh nghiệm sẽ chỉ có thể trở thành “dự đoán” chất lượng nếu nó có các cơ sở bằng chứng chặt chẽ, được giải thích và chứng minh một cách hợp lý dựa trên việc phân tích, mô phỏng và thực nghiệm dữ liệu liên quan.
VÀ NHỮNG TÁC ĐỘNG CỦA CÔNG NGHỆ TRÍ TUỆ NHÂN TẠO TỚI LOẠI HÌNH BÁO CHÍ DỮ LIỆU...
Báo chí dữ liệu là một loại hình báo chí kỹ thuật số mà ở đó, nhà báo xác minh, sàng lọc, liên kết, phân tích và sắp xếp các dữ liệu thống kê để “kể” một câu chuyện bằng hình ảnh trực quan, dễ hiểu với độc giả. Với mỗi sự kiện, dữ liệu liên quan có thể rất nhỏ, chỉ là vài con số và vài dữ kiện thông tin; nhưng cũng có thể rất lớn, lên tới hàng triệu đơn vị tài liệu như vụ hồ sơ mật “Panama Paper” được chuyển tới tờ báo
Suddeutsche Zeitung (Đức) vào năm 2015. Khi đó, con người, cụ thể là các nhân sự của mỗi tòa soạn có thể sẽ phải mất hàng chục năm để xử lý hết được những dữ liệu này. Đó cũng chính là lúc các ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo phát huy tác dụng.
Tháng 11 năm 2022, lần đầu tiên tại Việt Nam, Báo Lao Động cho ra mắt loạt bài dự đoán tỉ số bóng đá bằng công nghệ trí tuệ nhân tạo dựa trên việc phân tích dữ liệu, cập nhật hàng ngày theo các trận đấu của vòng chung kết World Cup 2022. Hơn 5 terabyte dữ liệu thô về lịch sử World Cup, lịch sử đối đầu, thành tích và hiệu suất thi đấu của các đội bóng, hiệu suất thi đấu kèm bản đồ nhiệt trong các trận đấu gần nhất của các cầu thủ, lịch sử chiến thuật của các huấn luyện viên, thứ hạng và cơ hội của các đội tuyển sau mỗi vòng đấu... được cập nhật liên tục và được máy tính xử lý theo 3 mô hình dự đoán khác nhau để nhận diện phong độ thi đấu của các đội tuyển và cầu thủ, phát hiện quy luật ghi bàn và thủng lưới theo các mốc thời gian của mỗi trận đấu. Trên cơ sở đó, dữ liệu đối đầu của 2 đội bóng sẽ được mô phỏng, thực nghiệm tương tác trên máy tính theo các mô hình dự đoán AI để tạo dựng các kịch bản cục diện trận đấu, từ đó xác định tỉ lệ các cơ hội thắng - hòa - thua của mỗi đội kèm tỉ số trong 90 phút thi đấu chính thức của mỗi trận đấu.
Kết quả cuối cùng, Báo Lao Động đã dự đoán đúng trên 70% số trận đấu của World Cup 2022, và rất nhiều trận đã được dự đoán chính xác tuyệt đối tỉ số, trong đó có cả những trận mà chiến thắng thuộc về đội bóng vốn được đánh giá thấp hơn đối thủ. Toàn bộ loạt bài này được trình bày dưới dạng đồ họa tương tác, trực quan hóa dữ liệu để độc giả có thể dễ dàng so sánh thông tin và đưa ra những đánh giá, nhận định riêng của mình dựa trên việc thực chứng dữ liệu. Đây cũng là loạt bài đã mang lại lưu lượng truy cập cao cho báo trong suốt thời gian diễn ra sự kiện World Cup 2022.
TỚI MỘT XU HƯỚNG BÁO CHÍ ĐƯƠNG ĐẠI
Trong thời gian gần đây, báo chí dữ liệu và công nghệ trí tuệ nhân tạo đã hiện diện theo nhiều cách khác nhau tại các tòa soạn. Không chỉ được ứng dụng để phân tích, giải thích sự kiện hay tổ chức các kịch bản kể chuyện kỹ thuật số dựa trên việc thực nghiệm và trực quan hóa số liệu; báo chí dữ liệu còn từng bước làm thay đổi mô hình tổ chức sản xuất tin tức truyền thống.
Các lý thuyết truyền thông đương đại đang nhắc nhiều tới khái niệm “báo chí dự đoán” như là một biến thể phái sinh của báo chí dữ liệu. Báo chí dự đoán tập trung vào việc nhận diện quy luật, tổng hợp xu hướng và các kịch bản vận động của sự kiện, phân tích xác suất và đưa ra dự đoán cho các tình huống có thể xảy ra trong tương lai, dựa trên các bằng chứng thuyết phục có được trong quá trình phân tích dữ liệu và sự kiện.
Chất lượng dự đoán hoàn toàn phụ thuộc vào các mô hình dự đoán vốn được tạo dựng từ kho dữ liệu đầu vào của sự kiện, các tình huống và hoàn cảnh tương tự, các biến cố có thể tác động tới diễn biến tiếp theo của sự kiện và kho tàng kinh nghiệm, cảm quan nghề nghiệp cùng những nhận định của các nhà báo được gắn nhãn và “dạy” cho máy học.
Nếu như báo chí dữ liệu chỉ dừng lại ở việc giải thích các sự kiện đã và đang diễn ra, trực quan hóa số liệu và dữ kiện để so sánh, làm rõ bản chất của mỗi sự kiện thì báo chí dự đoán lại tạo ra các công cụ để nhà báo kể về một câu chuyện hoặc đưa tin về một sự kiện trước khi nó xảy ra, cung cấp cho độc giả những hiểu biết và thông tin có giá trị, giúp họ hiểu rõ hơn hoặc nắm được logic của mỗi sự kiện trong quá trình vận động.
Một trong những tác động đáng kể nhất của báo chí dự đoán đối với công việc của một nhà báo là khả năng cải thiện độ chính xác và tối ưu hiệu suất lao động trong quá trình tạo ra các sản phẩm tin tức kỹ thuật số. Với sự trợ giúp của công nghệ AI và các thuật toán xử lý dữ liệu tiên tiến, các nhà báo có thể thu thập và phân tích các tập dữ liệu lớn một cách nhanh chóng và dễ dàng xác định quy luật vận động, các biến cố và xu hướng của mỗi sự kiện. Từ đó, nhà báo có thể dễ dàng đưa ra dự đoán chính xác hơn về các sự kiện có thể xảy ra trong tương lai để chủ động tổ chức các sản phẩm báo chí phù hợp hoặc tạo ra các sản phẩm dẫn đầu xu hướng tin tức.
Tuy nhiên, nó không thể thay thế hoàn toàn phương thức tác nghiệp truyền thống. Ở thời điểm hiện tại, báo chí dự đoán nên được xem như là một công cụ thực nghiệm để cung cấp thông tin chi tiết, bối cảnh, logic sự kiện, xu hướng và các kịch bản vận động của sự kiện để nhà báo phát triển các câu chuyện và tin tức kỹ thuật số phù hợp trong từng tình huống cụ thể.
