Hội thảo khoa học quốc tế “Khung pháp lý quốc tế và Việt Nam về khai thác thủy sản bền vững và có trách nhiệm” do Đại học Kinh tế - Luật (Đại học Quốc gia TPHCM) phối hợp với Phái đoàn Wallonie – Bruxelles tại Việt Nam, Trường Đại học Liège Vương quốc Bỉ, Trường Đại học College Cork- Ireland tổ chức ngày 15.7.
IUU gây thiệt cho Việt Nam 1,6 tỉ USD/năm
PGS.TS Lê Vũ Nam - Phó Hiệu trưởng Đại học Kinh tế - Luật - cho biết đến nay, EU đã cảnh báo “thẻ vàng” và phạt “thẻ đỏ” đối với 26 quốc gia và vùng lãnh thổ, trong đó có Việt Nam do liên quan đến đánh bắt cá bất hợp pháp, không có báo cáo và không theo quy định (Illegal Unreported and Unregulated fishing -IUU).
Theo PGS.TS Nguyễn Bá Diến – Đại học Quốc gia Hà Nội – hiện có hai vấn đề lớn liên quan đến pháp luật quốc tế về khai thác thủy sản trên biển, đó là vấn đề giải quyết các tranh chấp quốc tế về khai thác thủy sản và vấn đề ngăn chặn sự suy giảm nguồn tài nguyên thủy sản, đặc biệt là tài nguyên nghề cá.
Để giải quyết các yêu cầu nêu trên, PGS.TS Nguyễn Bá Diến cho rằng cộng đồng quốc tế cần áp dụng tổng hòa nhiều biện pháp khác nhau trong đó biện pháp pháp lý cần ưu tiên hàng đầu, mang tính trọng tâm, trọng điểm.
Theo PGS.TS Ngô Hữu Phước, ước tính mỗi năm IUU gây thiệt hại từ 9 – 24 tỉ USD, trong đó Việt Nam tổn thất khoảng 1,6 tỉ USD. Tuy nhiên, những thống kê về thiệt hại mà IUU gây ra chỉ là “phần nổi của tảng băng chìm”. Đồng thời có 4 nguyên nhân cơ bản là kinh tế, pháp luật, tâm lý xã hội và nhận thức của các chủ thể phi quốc gia về IUU và hợp tác quốc tế dẫn đến phòng, chống IUU chưa hiệu quả.
“Mặt khác ngư dân tham gia đánh bắt IUU phần lớn là công dân của các quốc gia có nền kinh tế kém và đang phát triển, điều kiện sống khó khăn ở châu Á, Mỹ Latin và châu Phi. Do vậy, khi được hứa hẹn được cung cấp công việc đánh bắt IUU có thu nhập cao ngay tại nơi họ cư trú thì họ rất dễ bị lợi dụng để tham gia IUU. Sự hạn chế về trình độ, kiến thức về đánh bắt thủy sản, bảo vệ môi trường, đa dạng sinh học do không được đào tạo cơ bản, chủ yếu hành nghề theo kiểu “cha truyền con nối”, chứ ít ai dạy cách bảo vệ nguồn hải sản. Họ không nhận thức được hậu quả của hoạt động IUU”, PGS.TS Ngô Hữu Phước nhấn mạnh.
TS Trần Công Trục - nguyên Trưởng Ban Biên giới Chính phủ - cũng cho rằng, Biển Đông còn tồn tại nhiều khu vực chồng lấn và chưa được phân định rõ ràng. Do đó, nhiều ngư dân chưa biết rõ được ranh giới biên giới trên biển để biết phạm vi được đánh bắt cá hợp pháp, không vi phạm quy định.
Nhiều khuyến nghị pháp lý
PGS.TS Ngô Hữu Phước cũng cho rằng, chế tài với hành vi IUU còn chưa đủ mạnh, để răn đe nghiêm khắc nhằm ngăn chặn IUU. Ví dụ ở Việt Nam, biện pháp phạt tiền cao nhất đối với hành vi IUU chỉ là 1 tỉ đồng (khoảng 0,045 triệu USD), trong khi ở Thái Lan là gần 6,4 triệu USD, Indonesia khoảng 1,5 triệu USD, Philippines khoảng 1 triệu USD… Bên cạnh đó, việc hợp tác quốc tế giữa các nước, nhất là các quốc gia tham gia đánh bắt hải sản và tiêu thụ hải sản chưa hiệu quả.
Từ đó, PGS.TS Ngô Hữu Phước khuyến nghị nhiều giải pháp pháp lý như Việt Nam cần nghiên cứu xây dựng Luật khai thác thủy sản trên biển hoặc Luật về nghề cá; nhanh chóng đàm phán, ký kết Hiệp định nghề cá mới trong Vịnh Bắc Bộ với Trung Quốc thay cho hiệp định cũ đã hết hiệu lực từ tháng 6.2020. Đối với các quốc gia trong khu vực, cần tích cực đàm phán để phân định các vùng đặc quyền kinh tế chồng lấn; ASEAN và Trung Quốc cần thỏa thuận thành lập Tổ chức quản lý nghề cá khu vực Biển Đông…
Từ kinh nghiệm của Thái Lan, quốc gia đã từng bị “thẻ vàng” năm 2015 và lấy lại được “thẻ xanh” năm 2019, PGS.TS Dương Anh Sơn, khuyến nghị Việt Nam cần nghiên cứu nâng cao chế tài đối với hành vi khai thác thủy sản vi phạm IUU, hoàn thiện quy định về truy xuất nguồn gốc xuất xứ của sản phẩm thủy sản và bắt buộc ghi nhật ký khai thác thủy sản; đẩy nhanh tiến độ lắp đặt hệ thống giám sát hành trình và tăng cường tần suất kiểm tra, giám sát tàu cá và tích cực hợp tác quốc tế trong lĩnh vực chống khai thác IUU.
