Xác định rõ mô hình đầu tư
Cảng hàng không quốc tế Long Thành được quy hoạch từ năm 2005 với công suất đạt 100 triệu hành khách và 5 triệu tấn hàng hóa mỗi năm. Đến tháng 6.2015, dự án đã được Quốc hội thông qua với tổng mức đầu tư 336.630 tỉ đồng (tương đương 16,3 tỉ USD), chia làm 3 giai đoạn, giai đoạn 1 chậm nhất năm 2025 phải hoàn thành đáp ứng công suất 25 triệu hành khách và 1,2 triệu tấn hàng hóa mỗi năm.
Tuy nhiên, ông Đỗ Tất Bình, Phó giám đốc Tổng công ty cảng hàng không VN (ACV) cho biết, đơn vị đang tổ chức đấu thầu để lựa chọn tư vấn nghiên cứu khả thi cho dự án, dự kiến tháng 5 tới, hợp đồng tư vấn sẽ được ký kết, đến khoảng tháng 6.2019 sẽ hoàn thành báo cáo và trình Quốc hội vào tháng 10.2019. Tháng 12.2019, dự án mới được phê duyệt và sau đó, tùy theo phương thức huy động vốn để xác định vai trò chủ đầu tư của từng hạng mục để triển khai nhiệm vụ tiếp theo như thiết kế kỹ thuật, đấu thầu lựa chọn nhà thầu thi công...
Theo ông Bình, nếu triển khai tuần tự theo đúng quy định của luật pháp hiện hành, sân bay Long Thành chỉ có thể khởi công vào năm 2021 và khó có khả năng hoàn thành giai đoạn 1 vào năm 2025 theo phê duyệt của Quốc hội. Chưa kể những khó khăn trong công tác giải phóng mặt bằng, tìm nguồn vốn, nguy cơ dự án bị chậm tiến độ là rất cao.
Đáng lo ngại, theo ông Bình, đối với việc xây dựng sân bay, cứ 5 năm giá thành sẽ trượt gấp đôi. Kinh phí dự kiến 5 tỉ USD cho giai đoạn 1 của dự án được xây dựng vào thời giá năm 2015, có tính tới trượt giá đến năm 2020. Nhưng nếu lùi lại tiến độ thêm 5 năm, số tiền sẽ lên đến 10 tỉ USD.
Chuyên gia hàng không Lương Hoài Nam cho rằng, việc chọn từ “loay hoay” là từ chuẩn để mô tả dự án sân bay quốc tế Long Thành. Lý giải về vấn đề này, theo ông Nam, các cơ quan vẫn chưa rõ mô hình đầu tư. "Một dự án đầu tư chỉ thật sự bắt đầu, khi làm rõ được việc ai đầu tư? Họ xuống tiền với tư cách nào, là nhà đầu tư hay là tổ chức tín dụng? Họ xuống tiền bao nhiêu, khi nào và cho hạng mục đầu tư nào?". Khi nào có đủ hành lang pháp lý cho dòng tiền chuyển dịch thì lúc đó dự án đầu tư mới thật sự bắt đầu”, ông Nam nhấn mạnh.
Theo ông Nam, có vẻ như việc triển khai dự án sân bay Long Thành dựa trên những hệ thống pháp luật hiện hành cho kiểu đầu tư công, không phải theo kiểu đầu tư công tư. Trong khi ngay từ đầu, Quốc hội đã xác định dự án này đầu tư theo kiểu công tư. Đầu tư công tư có nghĩa là có tiền đầu tư nhà nước và tư nhân trong nước, cũng như nhà đầu tư nước ngoài. Và việc huy động vốn cho dự án sân bay Long Thành không khó do tính chất lợi nhuận sân bay tương đối ổn định.
Cần sớm có cơ chế
Ông Nguyễn Ngọc Đông - Thứ trưởng Bộ Giao thông Vận tải cho biết, trên thực tế việc thực hiện giải phóng mặt bằng được triển khai từ chủ trương, dần đến triển khai chi tiết, được dành một nguồn vốn nhất định của nhà nước và được nghị quyết Quốc hội đã thông qua. Theo ông Đông, hiện tại dự án đã có vốn sẵn sàng, dự kiến 23.000 tỉ. Tuy nhiên, việc sân bay Long Thành được xây dựng đúng tiến độ đặt ra hay không vẫn đang đứng trước những thách thức cực kỳ lớn, trong đó việc giải phóng mặt bằng không phải lúc nào cũng là một công tác dễ dàng.
“Chúng ta sẽ phải trả lời câu hỏi về huy động nguồn lực từ vốn nhà nước, thành phần tư nhân tham gia. Giải quyết bài toán về cơ chế chính sách, lựa chọn nhà đầu tư. Thu hút nguồn vốn phải được thực hiện bằng nhiều hình thức, vốn trong nước hoặc là nguồn vay. Trong tình trạng trần nợ công như hiện nay thì việc vay vốn sẽ phải gặp những khó khăn nhất định”, ông Đông nhận định.
GS. Đặng Hùng Võ cũng cho rằng, từ trước đến nay, nguyên tắc chung khi tiến hành các công tác này là bồi thường, hỗ trợ bằng tiền và xây dựng khu tái định cư trước khi thực hiện dự án. Tuy nhiên, thật sự rất khó triển khai bởi không giải quyết được sự hài lòng đáng kể của người bị thu hồi đất vì giá đất luôn thấp hơn giá thị trường, nhất là khi dự án càng tiềm năng thì giá đất càng tăng cao. Song song đó, người dân sẽ liên tục khiếu nại về quy hoạch, về quyết định thu hồi đất sẽ làm mất rất nhiều thời gian.
"Để xây dựng nhanh sân bay Long Thành, chúng ta buộc phải thay thế tư duy thực hiện đền bù, tái định cư bằng tiền bằng tư duy thực hiện bằng đất có giá trị", vị chuyên gia này đề xuất. Theo đó, toàn bộ đất nông nghiệp trong vùng dự án nên chuyển sang đất phi nông nghiệp, diện tích vẫn giữ nguyên nhưng giá trị đất lại tăng lên rất nhiều lần. Đây chính là nguồn lực để đầu tư các khu tái định cư và đầu tư sân bay.
Cụ thể, cần quy hoạch phát triển toàn bộ huyện Long Thành, trong đó sân bay chỉ là một phần trong quy hoạch này. Từ đó, xây dựng chính sách quy định mỗi người sử dụng đất đều phải góp đất theo một tỷ lệ nhất định, đổi lại được nhận một phần đất mới đã phát triển. Tỷ lệ diện tích đất góp và nhận xấp xỉ bằng tỷ giá đất tăng lên do đô thị hóa tạo nên. Một phần đất góp sẽ được mang ra bán đấu giá để thu tiền triển khai xây dựng đô thị (gồm cả không gian các khu tái định cư) và xây dựng hạ tầng sân bay.
