Nghề nặng nhọc, nguy hiểm
Theo thống kê của Cục Hàng hải Việt Nam, hiện nay lực lượng thuyền viên Việt Nam là trên 40.000 người. Đây là lực lượng lao động đòi hỏi sức khỏe tốt, được đào tạo bài bản (thời gian đào tạo từ 6 tháng đến 5 năm).
Theo quy định danh mục nghề của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội thì công việc của thuyền viên là công việc đặc biệt nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm và nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm.
Thuyền viên trên các tàu là nam giới có độ tuổi từ 18 đến 55 tuổi, được đào tạo từ các trường dạy nghề đến đại học và sau đại học. Thời gian công tác của thuyền viên trên các tàu hàng khô là 10 tháng +/- 2 tháng và các tàu dầu/tàu container là 08 tháng +/- 2 tháng. Ông Phạm Văn Hải - Phó Chủ tịch Công đoàn Tổng Công ty Hàng hải Việt Nam - cho biết, với điều kiện làm việc, thuyền viên thường xuyên xa đất liền và gia đình từ 9-12 tháng, với công việc đặc biệt nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm và nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm; có nhiều rủi ro như tai nạn, cướp biển, dịch bệnh…
“Trên các tàu lượng thuyền viên khoảng 20 người, nhiều lứa tuổi nhưng đều cùng giới tính, môi trường sinh hoạt và giao tiếp bị bó hẹp nên dễ nảy sinh tâm lý tiêu cực, hoạt động mang tính đặc thù dễ bị tổn thương...” - ông Hải cho hay.
Chính sách BHXH còn bất cập đối với thuyền viên
Theo Công đoàn Tổng Công ty Hàng hải Việt Nam, trong quá trình triển khai thực hiện pháp luật lao động và các văn bản hướng dẫn đã nảy sinh một số tồn tại, bất cập. Trong đó, về thời gian tham gia BHXH, BHYT của thuyền viên, theo quy định tại Khoản 3, Điều 85 Luật BHXH năm 2014: “Người lao động không làm việc và không hưởng tiền lương từ 14 ngày làm việc trở lên trong tháng thì không đóng bảo hiểm xã hội tháng đó. Thời gian này không được tính để hưởng bảo hiểm xã hội, trừ trường hợp nghỉ việc hưởng chế độ thai sản”.
Còn theo quy định tại Khoản 3, Điều 169 Bộ luật Lao động năm 2019, có hiệu lực từ ngày 1.1.2021, thì người lao động làm nghề, công việc nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm có thể nghỉ hưu ở tuổi thấp hơn nhưng không quá 5 tuổi so với tuổi nghỉ hưu của người lao động trong điều kiện lao động bình thường. Tức là thuyền viên có thể nghỉ hưu từ 57 tuổi.
Theo lãnh đạo Công đoàn Tổng Công ty Hàng hải Việt Nam, điều này bất cập ở chỗ: Theo quy định về thời gian làm việc và nghỉ phép của thuyền viên thì thuyền viên làm việc 9 tháng sẽ được nghỉ phép, nghỉ bù 3 tháng, tổng số là 12 tháng (1 năm). Nếu thuyền viên ra trường bắt đầu đi làm năm 22 tuổi và nghỉ hưu ở tuổi 57 thì thời gian công tác tại doanh nghiệp là 35 năm.
Vậy thời gian thuyền viên có tham gia đóng BHXH là thời gian làm việc ở dưới tàu được tính là 35 năm x 9 tháng = 315 tháng (tương đương 26,25 năm, làm tròn là 26,5 năm).
Theo quy định Luật BHXH hiện nay, từ năm 2022 trở đi quy định người lao động đóng đủ 20 năm BHXH thì được hưởng 45%; cứ đóng thêm 1 năm được tính thêm 2%.
Tổng cộng tỉ lệ phần trăm tiền lương hưu tối đa của thuyền viên là: (45% cho 20 năm đầu) + (6,5 năm còn lại x 2%/năm) = 58% mức lương làm căn cứ hưởng BHXH.
Như vậy mặc dù thuyền viên đi làm đủ thời gian và nghỉ hưu đúng tuổi theo quy định đối với nghề đi biển nhưng mức lương hưu sẽ giảm 17% so với người làm việc trên bờ (nam nghỉ hưu ở tuổi 62 và đủ thời gian đóng bảo hiểm thì tỉ lệ hưởng lương hưu tối đa 75%).
Trước những bất cập trên, Công đoàn Tổng Công ty Hàng hải Việt Nam vừa đề xuất, góp ý sửa đổi Luật BHXH nhằm đảm bảo điều kiện về thời gian đóng BHXH cho thuyền viên.
Phương án 1: Đề nghị quy định riêng đối với lao động đặc biệt nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm và nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm: Thuyền viên được tính cứ đóng đủ 15 năm được hưởng 45%. Từ năm thứ 16, cứ đóng thêm mỗi năm được tính thêm 2%, tối đa hưởng không quá 75%.
Phương án 2: Trong thời gian thuyền viên nghỉ dự trữ (nghỉ phép, nghỉ bù) không làm việc, không có tiền lương vẫn được đóng BHXH, BHYT, BHTN; thời gian và mức đóng cho phép người sử dụng lao động và thuyền viên tự thỏa thuận và được ghi trong hợp đồng lao động; Nhà nước chỉ quy định mức lương thấp nhất làm cơ sở để đóng BHXH, BHYT, BHTN cho thuyền viên trong thời gian nghỉ dự trữ.
