Tình trạng này lại được báo động một lần nữa, khi mới đây, các chuyên gia về vi sinh học của Bệnh viện Bạch Mai lên tiếng tại khóa Đào tạo đánh giá viên đánh giá chất lượng phòng xét nghiệm kháng kháng sinh bằng AMR Scorecard do Bệnh viện Bạch Mai, BD (Becton, Dickinson and Company) và Foundation for Innovative New Diagnostics (FIND) tại Việt Nam đồng tổ chức.
Loại vi khuẩn kháng tất cả các loại kháng sinh
Trên thế giới, nhiều bệnh nhiễm khuẩn thông thường đang ngày càng trở nên kháng với các loại thuốc kháng sinh được sử dụng để điều trị các bệnh đó, việc này dẫn đến tình trạng bệnh kéo dài hơn và tử vong nhiều hơn. Các bệnh nhiễm khuẩn như viêm phổi cũng như HIV, bệnh lao và sốt rét ngày càng trở nên không điều trị được do tình trạng kháng thuốc.
PGS.TS Đoàn Mai Phương - nguyên Trưởng khoa Vi sinh, Bệnh viện Bạch Mai cho hay, vi khuẩn kháng kháng sinh đang là mối quan tâm của cả thế giới. 10 năm qua, chỉ có một vài kháng sinh được ra đời, trong khi đó tỉ lệ kháng kháng sinh đang tăng, tại một số nước tăng không thể kiểm soát.
Các chuyên gia cảnh báo, thiệt hại về kinh tế và con người do mối đe dọa toàn cầu này sẽ còn nặng nề hơn ở các nước có thu nhập trung bình và thấp (LMICs). Ước tính có 700 nghìn người thiệt mạng hàng năm trên toàn thế giới do kháng thuốc. Đến năm 2050, con số này có thể sẽ tăng lên đến 10 triệu người.
Theo TS Phương, hiện nay có nhiều vi khuẩn kháng kháng sinh, trong đó đặc biệt là vi khuẩn E.coli kháng kháng sinh Carbapenem - một loại kháng sinh được coi là vũ khí cuối cùng để điều trị. “Tỉ lệ kháng kháng sinh của con vi khuẩn này đang tăng 30 - 40%. Nếu chúng ta không kiểm soát thì việc lan truyền giữa con vi khuẩn này với con vi khuẩn khác, lan truyền gen đề kháng kháng sinh Carbapenem sẽ tăng lên nhanh chóng”, TS Phương cho hay.
Tỉ lệ kháng kháng sinh của vi khuẩn này đang tăng 30 - 40%, so với năm 2009. E.coli là vi khuẩn thường gặp, chủ yếu lây qua đường ăn uống, gây ngộ độc thực phẩm.
Tình trạng kháng kháng sinh bắt nguồn từ thói quen mua thuốc không cần đơn của người dân. Các nhà thuốc cũng vô tư bán kháng sinh không cần kê đơn. Thậm chí các bác sĩ cũng sử dụng kháng sinh không hợp lý. Từ năm 2009 đến nay, số lượng thuốc kháng sinh ở Việt Nam bán ra trong cộng đồng đã tăng gấp hai lần.
Tại Việt Nam, tình trạng kháng kháng sinh đang tăng cao và đã có trường hợp mắc vi khuẩn đa kháng, kháng mở rộng, toàn kháng. Lúc đó, các bác sĩ không còn kháng sinh điều trị, chỉ hy vọng vào sức đề kháng của bệnh nhân có chống đỡ được với loại vi khuẩn này.
Quản lý chặt việc bán thuốc kháng sinh
Ngoài các giải pháp vĩ mô như quản lý nhà thuốc, quản lý việc kê đơn thuốc, tăng cường thông tin truyền thông cho người dân về kháng thuốc, các chuyên gia hiện đang nỗ lực cập nhật các công cụ mới, giúp phòng xét nghiệm vi sinh nâng cao năng lực chuẩn hóa theo bảng điểm có sẵn để đánh giá phòng xét nghiệm vi sinh đang nằm ở mức độ nào. Để từ đó, các cơ sở y tế đưa ra hướng cải tiến chất lượng phòng xét nghiệm theo mức hoàn thiện nhất - mức 5 theo Bộ tiêu chí chất lượng bệnh viện của Bộ Y tế và tiến tới đạt chất lượng ISO 15189.
PGS Đoàn Mai Phương cho rằng: “Trong tương lai, thế giới có thể hạn chế gia tăng vi khuẩn kháng thuốc dựa tên bằng chứng khoa học của phòng xét nghiệm vi sinh. “Bác sĩ dựa vào kháng sinh đồ sẽ cách ly bệnh nhân, phòng chống không cho vi khuẩn lây lan thì mức độ kháng kháng sinh không lan rộng. Chúng ta duy trì mức độ đề kháng giảm xuống, sau đó kéo dài tuổi thọ của kháng sinh đang có, bảo vệ kháng sinh trong tương lai cho con cháu”.
Theo TS Đoàn Mai Phương, muốn biết vi khuẩn có thực sự kháng kháng sinh hay không hay do sử dụng liều không đúng thì chỉ phòng xét nghiệm vi sinh mới trả lời được qua làm kháng sinh đồ. Phòng xét nghiệm làm kháng sinh đồ sẽ trả lời kết quả cho bác sĩ và bác sĩ có biện pháp cách ly bệnh nhân, không làm cho lây lan giữa bệnh nhân này với bệnh nhân khác.
Các chuyên gia đến từ FIND và BD đã cung cấp thông tin về Bảng kiểm đánh giá chất lượng phòng xét nghiệm kháng kháng sinh AMR Scorecard hướng mục tiêu đến việc xây dựng và nâng cao chất lượng các dịch vụ xét nghiệm vi sinh lâm sàng nhằm cải thiện việc sử dụng các xét nghiệm phù hợp chỉ dẫn cho việc quản lý bệnh nhân. Đồng thời, bảng kiểm cũng tối ưu hóa việc phát hiện và giám sát tình trạng kháng thuốc tại các bệnh viện và các phòng xét nghiệm.
Hiện có Bệnh viện Bạch Mai ứng dụng bảng kiểm AMR Scorecard để xét nghiệm nuôi cấy và kháng sinh đồ bệnh phẩm máu, nước tiểu và phân. Ngoài Bệnh viện Bạch Mai, còn có Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương ứng dụng bảng kiểm chất lượng phòng xét nghiệm kháng kháng sinh.
AMR Scorecard bao gồm bảng kiểm theo từng mô-đun cho xét nghiệm nuôi cấy và kháng sinh đồ bệnh phẩm máu, nước tiểu và phân. Với việc phát hiện dựa vào phương pháp nuôi cấy là trọng tâm, bảng kiểm là một công cụ quản lý bệnh nhân quan trọng, đóng góp vai trò then chốt trong việc giám sát kháng sinh.
TS. BS Phạm Hồng Nhung, Phó trưởng khoa Vi sinh - Bệnh viện Bạch Mai, Phó Bộ môn Vi sinh, Đại học Y Hà Nội chia sẻ, bảng kiểm AMR là một công cụ hữu dụng và đơn giản, có ích ngay cả với việc thiết lập, sắp xếp phòng xét nghiệm. Bảng kiểm này chuyên biệt cho kháng kháng sinh, đánh giá tốt hơn chất lượng kháng sinh đồ tại phòng xét nghiệm, và cũng có thể giúp nâng cao chất lượng dữ liệu phòng xét nghiệm.
Theo Tổ chức Y tế thế giới, mặc dù từ năm 2013 Việt Nam đã bắt đầu xây dựng hệ thống quản lý kháng sinh, tuy nhiên đến nay vẫn chưa có con số thống kê các chỉ số kháng kháng sinh tại Việt Nam.
Thực tế tình trạng mua - bán, sử dụng kháng sinh một cách bừa bãi đã và đang diễn ra. Đặc biệt là việc mua - bán thuốc kháng sinh không qua kê đơn khá phổ biến. Thống kê của Tổ chức Y tế thế giới, 90% nhà thuốc tại Việt Nam bán thuốc kháng sinh không kê đơn, 87% người dân có thể đến nhà thuốc mua kháng sinh.
