Để tưởng nhớ người đã khuất, những người còn sống mỗi năm đều cúng giỗ. Vào mỗi dịp năm cũ sắp qua, người Việt cũng tin rằng, khi năm mới đến tất cả mọi thứ đều phải được chuẩn bị, sửa sang cho mới mẻ, kể cả nơi an nghỉ của ông bà. Tục tảo mộ như một nét văn hóa nhắc nhớ con cháu phải nghĩ đến ông bà gia tiên khi tết đến xuân về.
“Mỗi tục lệ đều xuất phát từ nhu cầu của người dân. Tại sao lại có chiều 30 Tết và có mâm cơm để cúng chiều 30? Bởi nó có chức năng là mâm cơm sum họp của người sống và giữa người sống với người đã khuất.
Vì vậy, trước khi làm mâm cơm này, các gia đình thường đi tảo mộ để mời ông bà về. Tảo mộ trước tết là tục lệ chỉ có cư dân phương Nam, người Việt chúng ta mới có, còn phương Bắc thường đi tảo mộ vào ngày Tết thanh minh (sau tết)” - TS Trần Hữu Sơn chia sẻ.
Theo TS Sơn, thời gian đi tảo mộ của người Việt thường từ ngày 23 tháng chạp đến 30 Tết, trước thời điểm làm bữa cơm cúng tất niên.
Thời điểm tốt nhất trong ngày là chọn lúc tạnh ráo, ấm áp. Không nên đi tảo mộ quá sớm, lúc sương đêm chưa tan, hoặc chiều tối trời về đêm âm khí nặng nề không có lợi cho sức khỏe.
Khi thời tiết mưa gió, sấm chớp thì không nên tảo mộ. Khi đi, nếu ở nông thôn người dân thường mang theo xẻng, cuốc để đắp lại nấm mồ cho đầy đặn, rẫy hết cỏ dại và những cây hoang mọc chùm lên mộ. Chú ý không nên trồng những cây có rễ sâu trên phần mộ, rễ có thể sẽ ăn sâu và chọc vào phần hài cốt làm ảnh hưởng xấu đến vấn đề tâm linh.
Khi dọn dẹp xong xuôi, con cháu sẽ thắp hương và đặt hoa lên phần mộ, khấn để mời người đã khuất về gia đình ăn Tết.
TS Trần Hữu Sơn cũng nhấn mạnh, mâm cơm cúng tất niên chiều 30 Tết có ý nghĩa vô cùng đặc biệt và rất thiêng liêng. Mâm cơm này thậm chí còn được chuẩn bị cầu kỳ hơn cả ngày Tết. Có những món gì ngon, người dân đều bày biện để dâng lên tổ tiên. Trong đó có đồng bánh chưng, bát canh măng hoặc canh mọc, miến, đĩa nem, giò…
Nhưng dù sang nghèo ra sao, cỗ to hay nhỏ, chỉ cần vào chiều 30 Tết, các thành viên cùng quây quần bên nhau có nghĩa là Tết đã đến. Bữa cơm tất niên đúng nghĩa là một ngày hội của gia đình, của sự sum họp.
