Thiếu tiền và nguồn nhân lực
Theo Ban quản lý đường sắt đô thị TPHCM (MAUR - chủ đầu tư), dụ án tuyến metro số 1 có tổng mức đầu tư hơn 43.700 tỉ đồng, trong đó vốn ODA chiếm hơn 38.200 tỉ đồng, gồm hơn 14.333 tỉ đồng vốn cấp phát và gần 23.932 tỉ đồng vốn vay lại.
Đến nay, vốn ODA từ Trung ương cấp phát cho tuyến metro số 1 đã được giải ngân hơn 10.340 tỉ đồng, giá trị vốn còn lại chưa giải ngân là hơn 3.987 tỉ đồng. Tuy nhiên, kế hoạch vốn nước ngoài cấp phát từ ngân sách trung ương trung hạn giai đoạn 2021-2025 cho dự án chỉ là 1.704 tỉ đồng (đạt 43% nhu cầu).
UBND TPHCM đã nhiều lần kiến nghị Bộ Kế hoạch - Đầu tư bố trí bổ sung số vốn ODA cấp phát còn thiếu là 2.283 tỉ đồng nhưng vấn chưa được chấp thuận.
Cũng theo MAUR, việc chậm ký kết phụ lục hợp đồng số 19 (hợp đồng Tư vấn chung) đã ảnh hưởng đến nhiều đầu việc quan trọng của tuyến metro số 1 như: Tư vấn; đào tạo lái tàu, nhân viên điều độ, trưởng ga; lắp đặt hệ thống công nghệ thông tin...
Năm 2007, MAUR ký hợp đồng với liên danh NJPT thực hiện tư vấn cho dự án metro số 1, trị giá gần 1.300 tỉ đồng. Hợp đồng được ký dựa trên tiến độ dự kiến ban đầu của công trình với thời gian hoàn thành năm 2015. Dự án sau đó gặp nhiều vướng mắc, phải điều chỉnh thời gian hoàn thành, dẫn đến hợp đồng tư vấn chung phát sinh nhiều công việc, phải bổ sung các phụ lục hợp đồng. Từ năm 2009 đến 2017, MAUR ký kết với liên danh NJPT 18 phụ lục, riêng phụ lục hợp đồng số 19 từ tháng 4.2017 đến nay chưa xong.
Trước đó do quá trình chờ ký phụ lục số 19 kéo dài, cuối năm 2020 liên danh NJPT đã ngưng đào tạo 58 học viên lái tàu của tuyến metro số 1. Tháng 7.2021, liên danh NJPT cũng tạm dừng một số dịch vụ cho dự án.
Đại diện MAUR cho biết đã kiến nghị UBND TPHCM sớm xem xét, phê duyệt dự toán chi phí phát sinh tư vấn chung tuyến metro số 1 khoảng 1.669 tỉ đồng, để có cơ sở ký hợp đồng số 19 tiếp tục các dịch vụ.
17 tháng vẫn chưa có kết luận sự cố rơi gối cầu
Đến nay, sự cố gối cao su rơi khỏi đá kê gối tại trụ P12-34 (phát hiện ngày 30.10.2020) và sau đó phát hiện thêm 5 gối khác có xê dịch vẫn chưa được giải quyết dứt điểm. Sự cố này xảy ra trên gói thầu CP2 (đoạn trên cao và các depot) tuyến metro số 1 do Liên danh Sumitomo - Cienco 6 (SCC) làm tổng thầu.
Mới đây, Sở GTVT TPHCM đã có văn bản gửi MAUR đề nghị thực hiện trách nhiệm của chủ đầu tư, chỉ đạo các tư vấn và nhà thầu khẩn trương giải quyết dứt điểm sự việc trên. Sở GTVT TPHCM đánh giá, chủ đầu tư đang phụ thuộc vào công tác xác định và các số liệu quan trắc, thí nghiệm của Liên danh SSCC cùng báo cáo đánh giá của tư vấn độc lập bên thứ ba của tổng thầu. Việc này gây tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng đến tiến độ thi công, chất lượng công trình và phát sinh khiếu kiện, khiếu nại của các nhà thầu liên quan.
Ngoài ra, ngày 21.3, Hội đồng Kiểm tra nhà nước về công tác nghiệm thu công trình xây dựng cũng đã có ý kiến về việc hiện nay chủ đầu tư chậm trễ trong việc kết luận về xác định nguyên nhân sự cố và giải pháp khắc phục sửa chữa. Hội đồng yêu cầu khẩn trương tổ chức xác định nguyên nhân sự cố rơi gối cầu, phê duyệt biện pháp khắc phục sửa chữa làm cơ sở triển khai các bước tiếp theo.
Đại diện MAUR cho biết, ngày 22.3 đơn vị đã đề xuất Cơ quan hợp tác quốc tế (JICA) hỗ trợ triển khai đơn vị tư vấn đánh giá độc lập của chủ đầu tư để giám sát quá trình quan trắc hạng mục gối cầu; đảm bảo chất lượng đến khi công trình đưa vào khai thác an toàn.
Theo ông Hà Ngọc Trường - Phó Chủ tịch Hội Cầu đường cảng TPHCM, các vướng mắc của tuyến metro số 1 cần phải sớm tháo gỡ. Trong đó, làm sao phải đẩy nhanh tiến trình khắc phục kỹ thuật vụ gối cầu và sớm chạy thử đoạn trên cao trong năm nay. Ngoài ra, dự án đang tăng tốc về đích, do đó TPHCM cùng các bộ ngành cũng cần phải chủ động tháo gỡ các thủ tục giải ngân cho chủ đầu tư, tránh chuyện có tiền mà không tiêu được.
“Từ lúc phê duyệt dự án đến nay đã 15 năm. Quá trình thực hiện nhiều vướng mắc về cơ chế, thủ tục. Người dân chờ đợi tuyến metro đầu tiên của TPHCM quá lâu rồi, không thể chậm hơn nữa” - ông Trường nhấn mạnh.
Đơn vị vận hành thiếu kinh phí hoạt động
Để vận hành tuyến metro số 1 cần khoảng 700 người nhưng đến nay Công ty TNHH Một thành viên Đường sắt đô thị số 1 (HURC1) - đơn vị vận hành tuyến metro này mới chỉ có 15 nhân sự chính thức và đang thiếu tiền để duy trì hoạt động.
Việc vướng mắc kinh phí hoạt động của HURC1 làm ảnh hưởng đến công tác chuẩn bị vận hành tuyến metro 1. Cụ thể, công ty không đảm bảo đủ nhân sự để tiếp nhận đào tạo, chuyển giao công nghệ theo tiến độ của dự án xây dựng. Công ty cũng không đủ kinh phí để duy trì hoạt động ổn định đến giai đoạn vận hành, khai thác dự án.
Cuối năm 2021, UBND TPHCM đã kiến nghị Thủ tướng chấp thuận được sử dụng ngân sách thành phố để bố trí kinh phí đảm bảo điều kiện thực hiện nhiệm vụ của HURC1 trong giai đoạn chuẩn bị vận hành khai thác thương mại tuyến đường sắt đô thị. Tuy nhiên, mới đây Bộ Kế hoạch - Đầu tư có văn bản trả lời UBND TPHCM rằng, do tuyến metro số 1 chưa đưa vào vận hành, khai thác nên HURC1 không đáp ứng được các quy định về đầu tư bổ sung vốn điều lệ theo quy định.
