Những vụ sạt núi lịch sử ở miền Trung
Trong trận lũ lụt tháng 11.2017, chỉ riêng tại huyện miền núi Bắc Trà My, của Quảng Nam đã có đến 12 người chết, mất tích. Người dân kể, trời như sập xuống, núi đồi nứt toác ra, ầm ầm tiếng sấm động đất... 5 trong 7 thi thể được tìm thấy san sát nhau trên nhà sinh hoạt thôn Đàn Bộ, thị trấn Trà My năm ấy đã là hình ảnh kinh hoàng, nhưng thông tin hàng trăm người khác vừa thoát nạn trong gang tất vì núi lở, vùi lấp, càng khủng khiếp hơn. Hàng trăm điểm nguy cơ sạt lở núi còn tiềm ẩn ở khắp nơi...
Trà My từng được Viện vật lý địa cầu cảnh báo nằm trên đới đứt gãy bề mặt vỏ trái đất có tên Hưng Nhượng - Tà Vy. Đây là những nghiên cứu, cảnh báo từ khi Quảng Nam cho xây dựng hồ thủy điện Sông Tranh 2. Đới đứt gãy này kéo dài từ phía tây Quảng Ngãi, xuyên Quảng Nam đến Kon Tum...
Đây cũng là một trong những nguyên nhân chính, gây ra hàng loạt các vụ động đất kích thích ở khu vực này sau khi xây dựng, tích nước hồ thủy điện Sông Tranh 2. Động đất xảy ra liên tục, đôi khi cả chục trận mỗi năm. Với cường độ chỉ trên dưới 5 độ richter, động đất ở Trà My chưa làm sập nhà, chết người hay xảy ra thảm họa. Nhưng ngoài việc đe dọa cuộc sống vốn yên bình của người dân miền núi mấy năm nay, động đất cũng đã làm rung chuyển, nứt núi, rạn vỡ các liên kết bề mặt của đất, núi đồi… Chính vì vậy, khi mưa lớn kéo dài liên tục, ở đây đã xảy ra sụt trượt lớn và nhiều địa điểm đến bất thường.
Ở cuối đới đứt gãy này, phía cực bắc Tây Nguyên cũng đã từng xảy ra sạt núi kinh hoàng trong bão số 9 năm 2009. Lúc ấy, con đường bêtông vắt vẻo qua các sườn đồi, dựng ngược bên dốc Cổng Trời nối giao thông đến trung tâm xã Văn Xuôi, Ngọc Yêu, huyện Tu Mơ Rông, Kon Tum bị bật tung, gãy khúc. Có đoạn, giống như ai đã dời nguyên quả đồi để xóa hết sự có mặt của con người.
Với độ cao trung bình 1.000-1.500 mét so mực nước biển, rừng già ngút ngàn và xanh thẳm ở Tu Mơ Rông quanh năm chỉ chen lẫn trong làn mây trắng. Nhưng sau trận bão lũ lịch sử số 9, núi đồi hoang tàn, khắp nơi loang lổ, đỏ quạch đất bazan lộ thiên vì những dãy núi nứt, sụt từng mảnh lớn. Nhìn từ trên cao, Tu Mơ Rông như vừa trải qua những trận bom tàn khốc.
Huyện Tu Mơ Rông có 30 trên tổng số 50 người chết ở tỉnh Kon Tum trong cơn mưa bão năm ấy. Nửa đêm đang ngủ yên lành trong nhà, bỗng dưng cả quả đồi ập xuống, san bằng cả làng. Như Mô Pành ở Đắk Na, 15 nhà bị cuốn trôi 100% ra suối, đất vùi lấp, sình lầy, gỗ trôi đã đẩy xóa cả làng nhưng người dân đã chạy trốn kịp thời. Các làng Ba Tu 1, với 37 hộ, 199 khẩu, Ba Tu 3, 52 hộ, 224 khẩu, Đắk King 23 hộ, 100 người đều bị núi sạt lấp làng nhưng chỉ 4 người chết.
Bài học quy hoạch, tái bố trí lại dân cư
Trong khi đó, huyện miền núi Tây Giang, Quảng Nam, nơi mà có đến 8/10 xã là giáp vùng biên giới Lào. Dường như năm nào cũng xảy ra lũ ống, sạt lở núi. Riêng mưa bão giữa tháng 9 năm nay đã gây ra hàng trăm vụ sạt lở núi. Giao thông đi các xã ở huyện vùng cao này bị cắt đứt, cô lập hoàn toàn cho đến thời điểm này. Không chỉ hàng chục cây cầu bị sập, hư hỏng, lũ cuốn trôi mà nhiều cung đường cũng bị sạt lở mất dấu tích...
Không thể phủ nhận sự may mắn, phòng bị kỹ của chính quyền và nhân dân, nhưng điều khẳng định là công tác quy hoạch, sắp xếp lại dân cư của Tây Giang đã mang lại kết quả mỹ mãn như vậy. Để tránh thảm họa lũ quét, sạt núi, vùi nhà, làm chết người thường xuyên như trước đây, chính quyền huyện Tây Giang đã có chủ trương sắp xếp lại hoàn toàn 95 bản làng, cụm dân cư từ năm 2009 đến nay.
Tây Giang khảo sát, chọn bố trí tập trung dân cư trên những ngọn đồi bát úp. Đến nay, toàn huyện đã tái định cư được gần đủ 95 làng Cơ Tu. Chính vì xây dựng mặt bằng trên đỉnh một ngọn đồi bát úp mà hơn 10 năm nay, Tây Giang không xảy ra bất cứ trường hợp nào chết người, sập nhà do sạt lở núi, lũ lụt. Làng quần tụ như vậy cũng tiết kiệm đáng kể về ngân sách khi đầu tư hạ tầng giao thông, y tế, trường học. Đồng thời bảo tồn được các giá trị văn hoá, tín ngưỡng riêng có của tộc người Cơ Tu. Giữa mùa mưa bão, sạt lở núi ầm ầm, vùi lấp cả trăm nhà, làm chết hàng chục người ở các huyện Phước Sơn, Nam và Bắc Trà My gần đó, hay sạt núi ở Thừa Thiên-Huế, Quảng Trị đang xảy ra bây giờ, thì mới thấy sự êm ấm, bình yên của những bản làng Cơ Tu ở Tây Giang giá trị biết chừng nào.
