Nhà báo Trường Phong – Báo Tiền Phong: Ai chịu trách nhiệm?
Trong thời đại công nghệ thông tin phát triển như vũ bão hiện nay, thật khó mà cũng thật dễ để bảo vệ quyền tác giả, tác phẩm. Nhưng cũng lạ, khi trong làng báo chí, vẫn có bài này nhang nhác bài kia, tin này giống tin kia, bài trên báo này giống bài trên báo kia. Và cũng thật lạ, khi chẳng mấy người lên tiếng về vấn đề này.
Cũng thật lạ, khi báo chí, hay chính xác là một số người làm báo, có những bài viết áp đặt quan điểm cá nhân của mình về một người khác. Nhiều bài báo đã trở thành đề tài bàn tán sôi nổi trên mạng xã hội như “Thằng Đờm”, “Phải đuổi khỏi ngành CSGT hèn hạ trơ mắt đứng nhìn kẻ thủ ác đâm chết cô gái”, “Nữ facebooker nói không kiện nếu con bị quan chức cấp cao dâm ô: Hiện thân quỷ dữ?”...
Và lạ hơn nữa, khi nhiều thứ trên mạng xã hội, vốn chỉ là những thứ vô thưởng vô phạt, không biết độ tin cậy đến đâu, trở thành bài viết trên báo chí như “Bố con chửi nhau ở phần bình luận khi tình cờ xem cùng phim sex trên web"; hay "Em chồng Hà Tăng có tâm cảm ơn từng người chúc mừng sinh nhật mình"...
Câu hỏi đặt ra là “Ai chịu trách nhiệm?”.
Nhà báo Châu Như Quỳnh - Báo điện tử Dân Trí: Thông tin không chỉ nhanh chóng, chính xác mà cần đa chiều, khách quan
Theo nghiệp cầm bút đã hơn 10 năm, tôi trải qua nhiều lĩnh vực công tác khác nhau, từ thời sự, xã hội đến chính trị - ngoại giao… Tôi may mắn tham gia tác nghiệp tại nhiều sự kiện lớn trong nước và quốc tế, như: Đại tướng Võ Nguyên Giáp từ trần (năm 2013); tìm kiếm máy bay MH370 của Malaysia mất tích (năm 2014); Tuần lễ cấp cao Diễn đàn Hợp tác kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC) tại Đà Nẵng (năm 2017); Hội nghị thượng đỉnh Mỹ - Triều Tiên lần 2 tại Hà Nội (năm 2019)…
Mỗi sự kiện dù lớn, dù nhỏ, sức ép thông tin là điều bất kỳ phóng viên báo điện tử nào cũng phải trải qua. Tôi luôn cố gắng đưa ra những sản phẩm báo chí không chỉ đáp ứng được nhu cầu thông tin thời sự, nhanh chóng, chính xác mà còn thể hiện được những góc nhìn đa chiều, khách quan, đúng bản chất trong cùng một sự kiện.
Tôi cho rằng, vị trí của nhà báo trong xã hội do chính họ tạo ra. Để được xã hội tôn trọng, đánh giá cao thì người làm báo có chuyên môn giỏi thôi chưa đủ mà còn cần ý thức đầy đủ về trách nhiệm cá nhân trong việc sử dụng ngòi bút để phản ánh hiện thực khách quan.
Theo tôi, một nhà báo chuyên nghiệp không đơn thuần là một người quan sát thời cuộc, truyền tải những sự kiện mà cao hơn nữa là đóng vai trò như nhà phân tích, bình giảng các sự kiện, hiện tượng, vấn đề nảy sinh trong đời sống xã hội. Từ đó, giúp công chúng nhận thức đầy đủ, đúng bản chất về các vấn đề này để có thái độ và hành động phù hợp.
Trong bối cảnh công nghệ thông tin và mạng xã hội đang phát triển mãnh mẽ, nhà báo phải biết xử lý thông tin, thẩm định thông tin và truyền tải tới công chúng những thông tin có trách nhiệm. Các thông tin sai trái trên mạng xã hội cần được xác minh, phản biện công khai và kịp thời. Đồng thời, trong quá trình phản ánh hiện thực xã hội, báo chí và người làm báo cần chú trọng về tính nhân văn, đó cũng là trách nhiệm với xã hội, phải đứng bên con người, giúp con người tin và hướng về những điều tích cực hơn, làm cho xã hội tốt đẹp hơn.
Những người làm báo chân chính, tài năng cần phải thực hiện nhiệm vụ bằng trách nhiệm, lương tâm và đạo đức nghề nghiệp, để giữ vững niềm tin và là nơi “neo đậu” niềm tin của xã hội. Trong hoạt động nghề nghiệp của mình, tôi vẫn luôn ghi nhớ và tâm đắc về lời của bậc tiền nhân - cố nhà báo Hữu Thọ: “Nhà báo cần phải có “Mắt sáng, lòng trong, bút sắc”. Nghĩa là phải có bản lĩnh, đạo đức và lương tâm, phải trung thực, có tinh thần đấu tranh và năng lực nghề nghiệp”.
Nhà báo Nguyễn Thúc Hoàng Linh – Báo Hà Nội Mới: Giữ thế chủ động trong thu hút công chúng báo chí
Sự bùng nổ của mạng xã hội đã tạo ra nguồn cung cấp thông tin ban đầu hiệu quả nhưng cũng là một cái bẫy, nổi bật là vấn nạn về tin giả. Không ít tờ báo và các nhà báo, phóng viên trong thời gian qua đã vấp phải rủi ro khi khai thác thông tin một cách thiếu suy xét. Để tránh khỏi những rủi ro như vậy, các nhà báo không có cách nào khác là phải chủ động trau dồi kỹ năng nghiệp vụ, bản lĩnh, kiến thức, mà đặc biệt là kiến thức nền để tỉnh táo trước các luồng thông tin, đồng thời sử dụng hiệu quả những công cụ tiên tiến nhằm đảm bảo tiến độ cập nhật.
Bên cạnh đó, thách thức lớn nhất đối với báo chí trong cuộc cạnh tranh tốc độ với mạng xã hội, là đồng thời phải đạt được độ chính xác tuyệt đối và lượng thông tin truyền tải phong phú. Trong cuộc đua tranh ấy, đáng tiếc thay báo chí hiện nay đang có phần yếu thế. Khi thông tin được người ta tiếp nhận rất nhanh qua các nguồn khác, vai trò báo chí phần nào lu mờ trong xã hội.
Trong bối cảnh ấy, báo chí muốn khẳng định mình, sẽ phải chứng minh được rằng “tin của nhà báo thì khác tin trên mạng xã hội”, không phải bằng việc làm khác đi sự thật, né tránh sự thật, mà là một sự thật đã được kiểm chứng và có lợi cho xã hội, cho đất nước.
Nhà báo không phải chỉ là người dùng công cụ để đưa tin, mà nhà báo là người biết xử lý thông tin, thẩm định thông tin, truyền tới công chúng những thông tin có trách nhiệm. Như thế, tin của báo chí mới khác tin trên mạng xã hội ở chỗ phải có trách nhiệm của tòa soạn báo, của nhà báo trong mỗi dòng tin.
Tuy nhiên, cũng cần phải nói rằng, thực tế nhiều độc giả hiện nay gặp khó trong việc phân biệt đâu là những nguồn tin chính thống có uy tín, đâu là những nguồn thông tin mang tính tham khảo. Không chỉ mạng xã hội hay một số tài khoản mang danh người có sức ảnh hưởng (KOL), mà cả ma trận các trang web núp bóng “trang thông tin điện tử” đang từng ngày làm ô nhiễm môi trường thông tin - truyền thông trong nước. Bên cạnh đó, cũng không thể phủ nhận việc ngành báo chí đâu đó vẫn có sự xen lẫn của những luồng thông tin thiếu kiểm chứng, gây ra nguy cơ a dua, thiên lệch về quan điểm. Trong đó, xu hướng giật gân câu khách đã tạo ra một phần tâm lý bi quan về hiện thực xã hội trong dư luận.
Như thế, chắc chắn đạo đức báo chí tiếp tục là vấn đề cốt lõi, và chưa bao giờ được công chúng quan tâm như hiện nay. Mặc dù có những vấn đề pháp luật liên quan đã được Luật Báo chí năm 2016 quy định cụ thể, nhưng một số quy phạm xã hội cũng cần phải được điều chỉnh bởi những quy định đạo đức, qua đó tạo ra sự ràng buộc về uy tín, đạo đức và tinh thần. Nói cách khác, người làm báo luôn phải đề cao tính trung thực, và hướng tới phục vụ những mục đích tốt đẹp của cuộc sống.
Một nhà báo phải ý thức được rằng mình đã tham gia vào mặt trận thông tin, thì phải hết sức chính trực. Những người làm báo vốn là người dẫn dắt dư luận xã hội nhưng lại tham gia vào mạng xã hội với những điều không chuẩn mực sẽ gây ra tổn hại rất đáng tiếc. Chính vì thế, khi nảy sinh vấn đề dư luận quan tâm, trong bối cảnh thông tin còn hỗn loạn, người làm báo luôn có điều kiện đưa ra những nhận xét, đánh giá chuẩn mực hơn những người dân bình thường. Khi đó, người làm báo nên tham gia mạng xã hội và đăng tải lên mạng xã hội các bình luận, ý kiến nhận xét đúng mực, có văn hóa và trách nhiệm. Đây cũng là một trong những điểm thể hiện rõ nét trách nhiệm xã hội của nhà báo trong bối cảnh thông tin truyền thông hiện đại.
Nhà báo Thành Chung – Báo Trí thức Trẻ: Báo chí cần “chạy” vượt mạng xã hội
Thực tế, qua quá trình hoạt động báo chí của mình, cá nhân tôi thấy đang có tình trạng xuất hiện một số thông tin không chính xác, vi phạm quyền cá nhân về nhân thân... Chẳng hạn, trước đây, đã có tờ báo bị đình bản, xử phạt hành chính khi đăng tải thông tin không chính xác về phát biểu của một đồng chí lãnh đạo cấp cao của Nhà nước.
Đây là vấn đề không mới, nhưng nó đặt ra việc các cơ quan báo chí phải tăng cường việc thẩm định, thu thập, tổng hợp thông tin, sàng lọc và xác minh nguồn tin cẩn thận để quyết định đăng tải thông tin một cách chính xác, phù hợp với lợi ích cộng đồng xã hội, quốc gia.
Đối với người làm báo, ngoài việc thu thập thông tin nhanh, cần phải xác minh rõ ràng và nắm vững các quy định của pháp luật về quyền cá nhân con người. Đồng thời, cần nâng cao vai trò công dân, đặt lợi ích quốc gia dân tộc lên hàng đầu. Nhà báo phải có trách nhiệm xã hội to lớn là góp phần định hướng dư luận, ngăn ngừa, lên án những thông tin xấu độc và duy trì, xây dựng đạo đức xã hội.
Trong thời đại hiện nay, việc lo ngại mạng xã hội làm mất đi thị phần báo chí là điều lo lắng hoàn toàn đúng, có cơ sở, bởi hiện nay, với sự phát triển chóng mặt của mạng xã hội, đặc biệt Facebook ở Việt Nam, các thông tin được đăng tải lên đây rất nhanh, không cần kiểm chứng. Nhiều vụ việc tưởng chừng nhỏ nhưng sau khi được đăng tải lên mạng xã hội đã gây bão, thu hút sự quan tâm của dư luận xã hội. Chưa kể, có ý kiến cho rằng, một vài vụ việc được xử lý theo dư luận và dư luận ở đây chính từ mạng xã hội.
Trong trường hợp này, có 2 ý kiến đã được đặt ra là báo chí nên hay không nên chạy đua theo mạng xã hội. Cá nhân tôi cho rằng, dù thế nào thì báo chí cũng cần chạy đua, thậm chí chạy vượt mạng xã hội. Bởi, nếu thông tin trên mạng và trên báo chí không khác gì nhau, độc giả chỉ cần mạng xã hội là đủ thì báo chí không còn lý do tồn tại.
Vậy chạy đua bằng cách nào? Xin trả lời, chạy đua bằng cách xác minh, làm rõ sự thật về thông tin mạng xã hội đăng tải. Nếu thông tin đó không chính xác cần cương quyết được phản biện, phản bác lại công khai, kịp thời, rõ ràng.
Về việc sự phát triển của mạng xã hội làm hình thành lớp nhà báo ngồi nhà và dẫn thông tin trên mạng xã hội là một thực tế rất đáng lo ngại. Cách giải quyết triệt để vấn đề này, theo tôi, chính là ở các cơ quan báo chí. Nếu có cơ quan báo chí có quy định cụ thể, rõ ràng về vấn đề này, không đồng ý cho người làm báo được làm như vậy sẽ giải quyết triệt để.
Với người làm báo, cần nâng cao trách nhiệm của mình trong việc này. Những người làm báo giỏi, có tâm, có đức, phụng sự lợi ích chung của cộng đồng, của xã hội thì được xã hội tôn trọng, đánh giá cao còn ngược lại, nếu làm báo theo kiểu sa - lon, theo kiểu chỉ chăm chăm dẫn thông tin mạng xã hội dần dần sẽ không ai chú ý đến tên tuổi của mình.
