Khó kiểm soát tài khoản cá nhân
Dự thảo Nghị định mới của Bộ Tài chính thay thế Nghị định 64 năm 2008 đã bổ sung quy định cho phép các cơ sở y tế, quỹ xã hội, quỹ từ thiện, cá nhân được vận động, tiếp nhận, quản lý và sử dụng nguồn đóng góp tự nguyện.
Tuy nhiên, những nội dung liên quan đến cá nhân từ thiện vẫn còn gây ra nhiều ý kiến trái chiều. Trong đó, theo phương án đầu tiên được cân nhắc, việc yêu cầu “cá nhân có nguyện vọng vận động, tiếp nhận, phân phối nguồn đóng góp tự nguyện để hỗ trợ thiên tai, dịch bệnh, sự cố phải thông báo cho chính quyền địa phương nơi cư trú về mục đích, phạm vi, phương thức, hình thức vận động, tài khoản tiếp nhận (đối với tiền), địa điểm tiếp nhận (đối với hiện vật)”; đồng thời, “Cá nhân cần thông báo chính quyền địa phương nơi tiếp nhận hỗ trợ về phạm vi, mức, thời gian hỗ trợ”. Những quy định này có thể tạo những thủ tục rườm rà không đáng có, khiến nhiều người ngại đứng ra dưới danh nghĩa cá nhân để vận động.
Ngay như việc sử dụng tài khoản cá nhân quyên tiền từ thiện gây tranh cãi trong thời gian qua cũng chưa được quy định chi tiết. Theo luật sư Quách Thành Lực (Đoàn luật sư TP.Hà Nội), sử dụng tài khoản cá nhân rất khó kiểm soát khi vận động từ thiện, bởi việc công khai số dư, tiền ra vào tài khoản ấy vẫn thuộc quyền quyết định của cá nhân hay người được ủy quyền. Bên cạnh đó, một nội dung quan trọng khác là chế tài xử lý đối với các tổ chức, cá nhân lợi dụng hoạt động từ thiện ra sao chưa được cơ quan chức năng đề cập cụ thể.
Dự thảo Nghị định mới chỉ đưa một số hành vi bị nghiêm cấm trong hoạt động này bao gồm: Cản trở hoặc ép buộc tổ chức, cá nhân tham gia vận động, tiếp nhận, phân phối và sử dụng nguồn đóng góp tự nguyện; Báo cáo không đúng sự thật; chiếm đoạt; phân phối, sử dụng sai mục đích, không đúng đối tượng được hỗ trợ từ nguồn đóng góp tự nguyện; Lợi dụng công tác vận động, tiếp nhận, phân phối và sử dụng nguồn đóng góp tự nguyện để vụ lợi hoặc thực hiện các hoạt động xâm phạm an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội.
Trên thực tế, đã có nhiều vụ việc trục lợi từ thiện xảy ra. Chúng ta hẳn vẫn không quên sự việc xảy ra vào năm 2019 tại Trung tâm nuôi dưỡng người già và trẻ tàn tật Hà Nội (Thuỵ An, Ba Vì). Những cán bộ của Trung tâm đã tuồn hàng từ thiện được các cá nhân tổ chức trao tặng ra ngoài bán. Sự việc diễn ra ngang nhiên trong một thời gian dài mà không có sự kiểm soát nào, gây bức xúc lớn trong dư luận.
Hay như mới đây, cơ quan chức năng phải vào cuộc điều tra khi chỉ với cùng một hình ảnh nhóm công nhân ở Điện Biên mắc kẹt tại thành phố, có nhóm đối tượng đã sao chép nội dung, đăng tải lên hàng loạt các diễn đàn, kèm theo số tài khoản để người dân chuyển tiền đến hòng chiếm đoạt.
Thiếu cơ chế phối hợp hiệu quả
Trong câu chuyện ồn ào từ thiện thời gian qua, dư luận dễ dàng thấy được yếu tố cá nhân nổi lên rất mạnh khi có sự tham gia của những người nổi tiếng. Nhưng mặt khác, nó cũng cho thấy, dấu ấn của các tổ chức từ thiện công có phần nào bị mờ nhạt đi trong những lùm xùm như vậy.
Tất nhiên, không thể phủ nhận, các hoạt động từ thiện thông qua Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Hội Chữ thập đỏ các cấp vẫn diễn ra thường xuyên, liên tục và ý nghĩa. Tuy nhiên, khi vẫn đang trong quá trình tiến tới một khung pháp lý toàn diện cho vấn đề này, vai trò của các tổ chức từ thiện công nêu trên cần phải được củng cố để gần gũi hơn, chuyên nghiệp hơn, phát huy đúng tầm vóc của mình hơn.
Được biết, các cơ quan chức năng đã tiến hành phối hợp để xây dựng các quy chế cụ thể cho vấn đề này. Thực tế thời gian qua, nhiều tổ chức, cá nhân thiện nguyện cũng đóng góp qua các tổ chức chính thống.
Theo ông Nguyễn Sỹ Dũng - nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội - chúng ta đang thực sự thiếu một hệ thống pháp lý thúc đẩy từ thiện. Công tác hỗ trợ từ thiện nơi dễ nơi khó bởi đang phụ thuộc vào quan điểm từng nơi. Cơ quan chức năng khi xây dựng các quy định hướng dẫn cần xem xét cách thức, phương pháp làm điều phối, công tác từ thiện thế nào cho hiệu quả, minh bạch giải trình, đồng thời, có cơ chế ghi nhận, khen thưởng hợp lý để thúc đẩy vấn đề này.
