Người Mông gọi sơn tra là tuzis. Dân quanh vùng gọi là táo mèo hay chua chát. Riêng cái tên chua chát gợi nhớ đến một thời quả sơn tra để chín rụng trên rừng hoặc bán được chăng hay chớ trong các lù cở (gùi) sơn tra xuống núi. Bây giờ đã khác, danh tiếng của cây sơn tra đã đi xa.
Trên đỉnh “4 không” (không đường, không điện, không nước sạch, không sóng điện thoại), thời tiết khắc nghiệt không có cây trồng nào có thể trụ nổi, người Mông bản Lùng Cúng (xã Nậm Có, Mù Cang Chải) chỉ biết trông chờ vào giống cây táo mèo.
Cả xã có gần 3.000 gốc táo, từ lâu Lùng Cúng được mệnh danh thủ phủ táo mèo của tỉnh Yên Bái. Đời sống của gần 200 hộ dân được cải thiện, nhiều gia đình thu nhập gần trăm triệu đồng.
Khác hẳn với cảnh nhộn nhịp những năm trước, năm nay, đường lên Lùng Cúng ảm đạm hơn nhiều. Không còn hình ảnh những bao tải sơn tra được đồng bào Mông chất sau xe máy, chở xuống huyện bán, thay vào đó chỉ có con đường đất đá lởm chởm vắt ngang dọc xám xịt trên núi.
Anh Chang A Nhà (bản Lùng Cúng) chia sẻ: “Nhà mình có trên 1ha cây táo mèo. Năm ngoái được mùa, thu nhập của gia đình cũng tầm 50-60 triệu đồng, nhưng năm nay chỉ được vài quả. Nhà nào cũng mất mùa như thế, nhiều cây còn chẳng có quả nào”.
Khi được hỏi về nguyên nhân táo mèo mất mùa anh Nhài chỉ lắc đầu cười nói: "Mình không biết đâu, cây cứ năm được năm mất. Năm ngoái được mùa nhưng lại rẻ quá năm nay thì thất thu".
Ông Chang A Hành - Bí thư chi bộ bản Lùng Cúng cho biết: "Năm nay táo mèo được giá, lại mất mùa, trung bình từ 15.000- 25.000 đồng/kg. Thu nhập của người dân trong bản bị sụt giảm nặng nề”.
"Cùng thời điểm năm 2020, mỗi hộ cũng đã thu về trên 10 triệu đồng tiền bán táo, có hộ trồng nhiều còn thu về được nhiều hơn lên tới 50-60 triệu đồng" - ông Hành đăm chiêu nói.
Trao đổi với PV, ông Tô Văn Học - Chủ tịch xã Nậm Có chia sẻ: "Diện tích táo mèo đang cho thu hoạch toàn xã Nậm Có là trên 100ha, cây đều sinh trưởng tự nhiên không có sự can thiệp của bà con nên mùa được mùa mất, giá cả cũng vì đó mà bấp bênh".
"Mong các cơ quan chuyên môn có thể sớm đưa ra giải pháp giúp bà con biết cách chăm sóc cây táo mèo cho quả hàng năm, chứ phụ thuộc mãi vào thiên nhiên, khổ cho bà con quá" - vị này nói thêm.
Táo mèo là loài cây thân gỗ dạng bán tán, sớm rụng lá. Cây cao từ 2 – 3m, phân cành ở độ cao 1.5 - 2m, cành có nhiều gai, vỏ nhẵn màu xám. Lá hình mác, nhỏ, đỉnh nhọn, mọc thành cụm trên các cành non. Hoa màu trắng, mọc thành chùm. Quả màu chín vàng, hình cầu hay elip. Với sức sống mãnh liệt, táo mèo tự sinh sôi, mọc thành rừng và tồn tại đến hàng trăm năm trên những đỉnh núi cao quanh năm mây phủ. Người dân tại Lùng Cúng trồng mới để nhân rộng diện tích táo mèo cũng chỉ cần trồng cây non rồi làm cỏ quanh gốc, cây sẽ tự trưởng thành. Khi đủ 5-6 năm tuổi cây sẽ cho quả.
