Đây là nghi lễ gắn liền với tâm thức của người dân đảo, nhằm tưởng nhớ công ơn của các hùng binh có công cắm mốc, xác lập, bảo vệ chủ quyền trên hai quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa của Việt Nam.
Văn tế trong buổi lễ đã nêu về số phận của những người đi lính Hoàng Sa, Trường Sa năm xưa - "Hoàng Sa trời nước mênh mông/ Người đi thì có mà không thấy về/ Hoàng Sa mây nước bốn bề/ Tháng ba khao lề thế lính Hoàng Sa".
Bao thế hệ tổ tiên cha ông đất đảo vẫn luôn đặt vận mệnh của đất nước lên trên tất cả, dù có phải hy sinh thân mình để bảo vệ chủ quyền thiêng liêng của Tổ quốc.
Buổi lễ đã tái hiện, khắc họa sinh động lại Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa năm xưa, với những thuyền câu, trong khoang lái có hình nhân cùng các vật lễ mà binh phu Hoàng Sa phải mang theo như: Vàng mã, thịt gà, xôi chè, nẹp tre, dây mây, muối gạo...
Sau phần tế lễ, tiếng ốc u nổi lên hiệu lệnh cho những trai tráng làm lễ rước thuyền và hình nhân thế mạng hướng ra biển Hoàng Sa theo con đường mà các bậc tiền nhân Lý Sơn đã ra đi từ hơn 400 năm trước, để thể hiện ý chí, quyết tâm bảo vệ chủ quyền.
Lễ hội này ngoài là nghĩa cử tri ân, tưởng nhớ các binh phu trong đội Hoàng Sa kiêm quản Bắc Hải trên đảo Lý Sơn đã quên mình vì nghĩa lớn, mà còn là dịp để giáo dục truyền thống yêu nước cho thế hệ trẻ.
“Sau khi xem Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa, tôi thấy đây là một lễ hội rất độc đáo của huyện đảo Lý Sơn. Không chỉ biết ơn, mà tôi muốn tỏ lòng tri ân đến người lính Hoàng Sa đã hy sinh thân mình để bảo vệ chủ quyền. Tôi rất mong lễ hội này sẽ được phát huy và bảo tồn mãi về sau” - chị Đào Thị Như Hoa, du khách đến từ Hà Nội - cảm nhận.
Ông Lê Văn Ninh – Phó Chủ tịch UBND huyện Lý Sơn, tỉnh Quảng Ngãi - cho biết, Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa là một lễ hội nhằm tri ân, tưởng nhớ các hùng binh Hoàng Sa đã vâng lệnh triều đình nhà Nguyễn ra hai quần đảo Hoàng Sa – Trường Sa cắm mốc, dựng bia chủ quyền Tổ quốc.
Để phát huy giá trị Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, huyện đã chỉ đạo phòng ban chuyên môn, Ban Khánh tiết đình làng xã An Vĩnh và người dân thường xuyên tổ chức Lễ hội này vào tháng 3 để phục vụ việc nghiên cứu và tham quan của du khách, phục vụ phát triển du lịch của địa phương.
Để tôn vinh và phát huy nét sinh hoạt văn hóa dân gian trong Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa, năm 2013, lễ hội này đã được Bộ VHTTDL trao Bằng công nhận là Di sản phi vật thể quốc gia.
