Chỉ có Lao Động mới dám làm và làm được
Với một người làm báo, cũng là nghiên cứu về báo chí, ông có đánh giá như thế nào về những đóng góp của Báo Lao Động?
- Tôi có những kỷ niệm sâu sắc về Báo Lao Động. Sau năm 1975, tôi có 5 năm làm việc ở Khu Gang thép Thái Nguyên, kiêm nhiệm phụ trách Đài Truyền thanh Nhà máy Luyện thép Lưu Xá, cộng tác viên của Đài Truyền thanh Gang thép Thái Nguyên và Báo Bắc Thái. Lúc đó, Gang thép Thái Nguyên đã hội tụ nhiều nhà văn - nhà báo có cỡ: Xuân Cang (sau này về làm Tổng BT Báo Lao Động), Lê Minh, Trịnh Thanh Sơn, Nguyễn Đức Thiện, Nguyễn Anh Bình… Tôi học được ở những người thầy trong nghề ấy rất nhiều, rất thiết thực, từ những tin, bài cộng tác và những lần họp mặt.
Trong chương trình truyền thanh nội bộ của nhà máy mỗi buổi sáng, hầu như sáng nào sau phần tin, bài, tôi cũng tìm đọc dõng dạc trên loa một bài luận trên trang nhất Báo Lao Động. Chuyên mục Áo Xanh, nói về an toàn lao động, về chăm lo đời sống công nhân… ngắn gọn mà sinh động, sắc sảo mà dễ hiểu và hết sức thiết thực với công nhân chúng tôi, với người lao động. Ở hai trang giữa, bao giờ báo cũng in một truyện ngắn xinh xinh, dung dị, nhân vật thường là người công nhân (chẳng hạn truyện ngắn “Khói Xanh” của Đức Ban, viết về hình tượng anh công nhân làm đường giao thông, tôi nhớ tới bây giờ). Sau này về Hà Nội học đại học báo chí, rồi làm báo chuyên nghiệp, nghiên cứu báo chí, tôi vẫn ấn tượng nhất với tờ Lao Động.
Hai chục năm nay, vừa làm báo, vừa nghiên cứu báo chí và hoạt động chuyên trách nghiệp vụ báo chí tại Hội Nhà báo Việt Nam, tôi tiếp tục coi Lao Động là tờ báo đậm chất nghề, trong những tờ báo có nghề.
Lao Động đã mang đến cho ông những cảm nhận thế nào về “đậm chất nghề”?
- Lao Động luôn luôn là một trong những tờ báo nổi tiếng trong đấu tranh chống tiêu cực, tham nhũng, lãng phí, chống bất công, chống những điều phi lý trong xã hội.
Nhiều loạt bài điều tra của Lao Động đầy ắp tư liệu thuyết phục và cách viết sắc mà chắc, tính đấu tranh, phản biện cao. Chất nghề này được hình thành trong truyền thống đấu tranh phê phán ngay từ thời kỳ kháng chiến chống Pháp, trong chống Mỹ với những cây bút giỏi nghề và gắn bó với người lao động, yêu thương họ thật sự.
Tôi được biết, Lao Động có truyền thống khuyến khích các nhà báo “phá cách”, có phong cách riêng, cả trong tác nghiệp, cả trong thể hiện tác phẩm. Những tác giả được đồng nghiệp thừa nhận, gắn với phong cách riêng, trong môi trường nghề nghiệp của Lao Động: Nguyễn An Định, Trần Đức Chính (Lý Sinh Sự), Nguyễn Đắc Xuân, Vĩnh Quyền, Đặng Bá Tiến, Thang Đức Thắng, Thẩm Hồng Thụy, Ngô Mai Phong, Nguyễn Trung Hiếu, Huỳnh Dũng Nhân, Đỗ Doãn Hoàng, Việt Văn, Tô Quang Phán, Lưu Quang Định…
Bên cạnh đó, Lao Động luôn tiên phong, dũng cảm trong đấu tranh bảo vệ quyền lợi hợp pháp, chính đáng của người lao động, từ chính sách cho đến quyền lợi cụ thể. Những vụ việc được phát hiện, đều được báo đeo bám đến cùng, đứng về phía người lao động bị hại, bị thiệt.
Tôi nhớ, khoảng năm 1986 - 1987 khi tôi làm ở VOV, đọc những bài của nhà báo Nguyễn An Định dũng cảm phanh phui trên Lao Động những tiêu cực ở một nhà máy cơ khí lớn trên đường Bà Triệu. Lúc đó, ghê gớm lắm mới viết được những tác phẩm như vậy, vì xã hội và cả báo chí vẫn quen tư duy bao cấp. Công nhân nhà máy, sau đó, đón chào nhà báo An Định như một người hùng.
Sau này và những năm gần đây, Lao Động vẫn tiếp tục là tờ báo có nhiều bài viết được dư luận đánh giá cao, nhiều tác phẩm đạt giải cao Giải Báo chí quốc gia và các giải báo chí chuyên ngành khác. Đó là những tác phẩm báo chí đấu tranh bảo vệ quyền lợi người công nhân, người lao động trên nhiều ngành nghề, các giáo viên, các nhà khoa học… Mới đây nhất, loạt điều tra công phu, dũng cảm nhập vai, kiên cường bám đuổi và đứng về phía người dân bị lợi dụng tín ngưỡng, phanh phui vụ việc chấn động xã hội “Truyền bá chuyện vong báo oán, chùa Ba Vàng mỗi năm thu trăm tỉ”, được dư luận rộng rãi ủng hộ, Giáo hội Phật giáo Việt Nam tiếp thu, xử lý nghiêm minh.
Nhạy bén trong áp dụng công nghệ mới
Đấy là về nội dung, thế còn về công nghệ làm báo thì sao, thưa ông?
- Lao Động cũng là tờ báo đứng ở hàng tiên phong trong đổi mới hoạt động nghiệp vụ, trong công nghệ làm báo. Ra đời ngày 19.5.1999, laodong.com.vn (nay là laodong.vn) là một trong hai báo điện tử đầu tiên ở Việt Nam (cùng với Nhân Dân điện tử). Báo Lao Động Điện tử cũng sớm bắt kịp xu hướng báo điện tử thế giới: Năm 2001 sớm chuyển sang làm web động, sau đó, thiết lập các công cụ tương tác với bạn đọc dưới mỗi bài viết; năm 2010 hoạt động độc lập với báo in, có phóng viên riêng; năm 2014 ra mắt chuyên trang video và phiên bản mobile; năm 2017 thực hiện mô hình tòa soạn hội tụ…
Lao Động cũng là một trong những báo điện tử sớm thực hiện đa phương tiện (multi media). Ngoài việc tiên phong, Lao Động Điện tử (cùng với VietnamPlus.vn, VnExpres.net,…) sớm áp dụng những dạng thức mới của báo chí đa phương tiện như longform, infographic, megastory và gần đây nhất là áp dụng trí tuệ nhân tạo AI rất thành công. Nhiều tác phẩm dạng này của báo đã đoạt giải báo chí quốc gia và giải toàn quốc chuyên ngành khác trong mấy năm nay.
Trong thời gian tới, ông có những mong muốn, đóng góp… gì để Báo Lao Động ngày càng phát triển, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của bạn đọc?
- Tôi nghĩ, Lao Động cần phát huy được phong độ đã có (yếu tố đậm chất nghề) và bứt phá hơn trong công nghệ làm báo hiện đại. Báo in nên đi sâu thông tin chuyên đề vì khó cạnh tranh tin tức và bài thời sự với báo điện tử, đi sâu yếu tố phân tích, tổng hợp, chuyên luận. Tăng cường đầu tư cho ảnh báo chí bởi báo đã có truyền thống về ảnh báo chí khá tốt và công cụ, sản phẩm đa phương tiện trên báo điện tử. Nên có hình thức khích lệ người lao động viết về họ, về đồng nghiệp của họ cũng là một cách giữ chân độc giả.
Xin chân thành cảm ơn TS - nhà báo Trần Bá Dung!
