Khi niềm tin bị xói mòn
Liên tục từ giữa năm 2021 đến nay, từ thiện trở thành câu chuyện được bàn luận dai dẳng, khi những tình tiết của nó vẫn cứ hội tụ đầy đủ những yếu tố hấp dẫn dư luận: Người nổi tiếng, tiền nhiều, tranh cãi và cả những pha “bẻ lái" trong cả phát ngôn lẫn hành động. Đó là những ồn ào của nghệ sĩ Hoài Linh, ca sĩ Đàm Vĩnh Hưng hay ca sĩ Thủy Tiên... Họ cùng với hiện tượng livestream của một nữ doanh nhân đã lần đầu cho thấy bức tranh từ thiện không hoàn toàn đẹp đẽ, lung linh như người ta vốn nghĩ về.
Những người nổi tiếng này kêu gọi được hàng chục, thậm chí hàng trăm tỉ đồng chỉ trong một thời gian ngắn. Nhưng lại chậm trễ giải ngân để rồi phải xin lỗi trong bẽ bàng. Hay giải ngân rồi vẫn chưa làm thỏa mãn dư luận về tính minh bạch hay trong sạch của mình.
Xu hướng đòi sao kê thu chi lên cao trong thời gian qua khi người dùng mạng xã hội đổ xô bình luận ở trang cá nhân người nổi tiếng, tẩy chay các chương trình hay thương hiệu mà họ đại diện.
Theo chuyên gia truyền thông Lê Ngọc Sơn, vụ lùm xùm từ thiện với câu chuyện sao kê này bản chất đang là một cuộc khủng hoảng xã hội.
Cho đến câu hôm nay, những tranh cãi về chuyện từ thiện của người nổi tiếng vẫn chưa dừng lại. Vợ chồng ca sĩ Thủy Tiên đứng ra livestream sao kê ngay trước ngân hàng, nghệ sĩ Trấn Thành tung ra hàng nghìn thu chi, rồi Đàm Vĩnh Hưng nói sẽ đưa vụ việc ra trước pháp luật. Tất cả những điều ấy vẫn không thỏa mãn được đòi hỏi minh bạch của dư luận.
“Chúng tôi cần những công an hay những đơn vị kiểm toán độc lập vào cuộc để làm rõ. Một bên thứ ba đủ uy tín chứng minh trong sạch mới giá trị chứ tự họ tung lên sao kê, dù có mấy chục ngàn trang sẽ không bao giờ thuyết phục" - một bình luận của người dân dưới bài đăng công khai 18.000 trang sao kê của ca sĩ Thủy Tiên.
Hàng loạt vụ việc khác cũng cho thấy hoạt động từ thiện đang có những biến tướng hết sức phức tạp. Hẳn dư luận vẫn còn chưa quên câu chuyện bác sĩ Khoa. Người ta sẵn sàng dựng lên cả câu chuyện khó tin bác sĩ rút ống thở của người mẹ để nhường cho sản phụ. Cơ quan chức năng xác minh các đối tượng cố ý tạo tin giả, dựng “kịch bản nước mắt” để kêu gọi quyên góp từ thiện nhằm trục lợi.
Hay như trước đó vụ việc cũng gây phẫn nộ khi một số đối tượng sử dụng bài báo viết về các hoàn cảnh khó khăn đã được đăng tải trên các phương tiện thông tin đại chúng để dẫn nguồn trên Fanpage Facebook, rồi xen cài số tài khoản ngân hàng để trục lợi nguồn tiền ủng hộ. Theo Bộ Công an, số tiền các đối tượng đã chiếm đoạt lên đến hàng chục tỉ đồng.
Hàng loạt bất cập pháp lý
Trong một bài viết trước đây, Báo Lao Động từng chỉ ra khoảng trống pháp lý liên quan đến việc cá nhân kêu gọi từ thiện. Thực tế, nếu chiếu theo quy định hiện hành chỉ một số tổ chức được quy định như Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam; Hội chữ thập đỏ Việt Nam; cơ quan thông tin đại chúng của Trung ương, địa phương… được quyền kêu gọi từ thiện. Ngoài các tổ chức, đơn vị nêu trên, không một tổ chức, đơn vị, cá nhân nào được quyền tổ chức tiếp nhận tiền, hàng cứu trợ.
Điều đó đồng nghĩa, một số người nổi tiếng tự vận động kêu gọi từ thiện hiện nay đang không có bất cứ một chế tài nào kiểm soát. Cụ thể, thời gian để Ban cứu trợ các cấp tổ chức tiếp nhận tiền, hiện vật cứu trợ sau mỗi đợt thiên tai, hỏa hoạn, sự cố nghiêm trọng theo quy định hiện nay là 30 ngày được các địa phương nhận định là còn ngắn, đặc biệt là đối với công tác tiếp nhận tiền, hiện vật cứu trợ của các tổ chức, cá nhân nước ngoài, đồng bào người Việt sinh sống tại nước ngoài.
Đồng thời, quy định về nội dung chi hỗ trợ như hiện nay có một số hạn chế như không rõ về hình thức hỗ trợ, Ban Cứu trợ sẽ tổ chức mua lương thực, quần áo, thuốc chữa bệnh... và cung cấp cho người bị thiệt hại hay hỗ trợ bằng tiền để người bị thiệt hại tự mua.
Các nội dung chi hỗ trợ còn chung chung, chưa đảm bảo phù hợp với quy định của pháp luật hoặc thực tiễn hiện nay (thiếu hỗ trợ cơ sở hạ tầng thiết yếu như trường học, trạm xá, đường giao thông...). Mặt khác, chưa có nội dung chi hỗ trợ khắc phục khó khăn do dịch bệnh, sự cố.
Đáng chú ý, quy định về công khai trong công tác vận động, tiếp nhận và phân phối sử dụng tiền, hiện vật cứu trợ hiện nay vẫn tương đối chung chung, chưa có cụ thể về nội dung, hình thức và thời gian công khai.
Những bất cập trên đòi hỏi cần phải nhanh chóng thay đổi để quản lý, giám sát hoạt động từ thiện một cách có hiệu quả. Không để những hiện tượng trục lợi diễn ra và không để người dân phải rơi vào cuộc khủng hoảng niềm tin đáng tiếc nào.
